Z kart historii: Przez sport do niepodległości

Cel był jasny - podnoszenie sprawności fizycznej młodzieży, a zarazem podtrzymywanie i rozwijanie świadomości narodowej. Idea zrodziła się w 1862 roku wśród Czechów w Pradze, ale szybko rozprzestrzeniła na inne narody słowiańskie. 7 lutego 1867 roku na ziemiach polskich zostało założone pierwsze gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół".

Stało się to we Lwowie. Za datę powstania "Sokoła" przyjęło się uznawać dzień zatwierdzenia statutu. Trzy tygodnie później w Parku Jezuickim we Lwowie zorganizowano zebranie założycielskie towarzystwa. Lwowskie gniazdo, nazwane później "Sokołem Macierzą" przez pierwszych 17 lat istnienia działało jako jedyne na ziemiach polskich. Kolejne ośrodki organizacji zaczęły powstawać w Galicji, gdzie Polacy cieszyli się względną autonomią w ramach Austro-Węgier. Pod koniec XIX wieku "Sokół" dotarł na tereny zaboru niemieckiego, a po rewolucji 1905 roku pierwsze ośrodki zaczęły powstawać w zaborze rosyjskim.

"Sokół" odegrał niezwykle ważną rolę, kształtując pokolenie, któremu udało się odzyskać niepodległość. Członkowie towarzystwa stali się jednocześnie pionierami wielu dyscyplin sportowych na ziemiach polski, w tym tej najpopularniejszej - piłki nożnej. Choć organizacja preferowała aktywności uznawane za najbardziej sprzyjające ideom niepodległościowym, to właśnie podczas lwowskiego "II Zlotu Sokoła" w 1894 roku rozegrano pierwszy w dziejach ziem polskich prawdziwy mecz piłkarski pomiędzy reprezentacjami Sokoła lwowskiego oraz krakowskiego.

Po wybuchu I wojny światowej ruch sokolski na kilka lat zaangażował się czynnie w walkę o odzyskanie niepodległości. Członkowie towarzystwa w Małopolsce przystąpili do tworzących się Legionów Polskich, na Śląsku i w Wielkopolsce miejscowe gniazda odegrały ważną rolę w zrywach powstańczych, gdy decydował się kształt granic.

Po powstaniu Państwa Polskiego główna siedziba Związku „Sokół” została przeniesiona z Lwowa do Warszawy. Kres działalności przyniósł wybuch II wojny światowej. Członkowie "Sokoła" ze względu na paramilitarny charakter organizacji byli szczególnie tropieni przez okupantów. Po zakończeniu wojny "Sokół" próbował wznowić działalność, ale został zdelegalizowany przez komunistyczne władze. Odrodził się 10 stycznia 1989. Obecnie Towarzystwo Gimnastyczne zrzesza ok. 10.000 członków zorganizowanych w 86 gniazdach.