O kontemplacji ewangelicznej

Wyznaczając drogi dla chrześcijaństwa na trzecie tysiąclecie, Papież Jan Paweł II podkreślił centralną rolę, jaką powinna mieć w życiu wiary kontemplacja oblicza Chrystusa, "Chrystusa, którego postrzegamy jako postać historyczną i jako tajemnicę oraz którego wieloraką obecność przeżywamy w Kościele i w świecie, wyznając, że On jest sensem historii i światłem na naszej drodze". Ojciec Święty zwraca uwagę na kontemplację oblicza Jezusa Chrystusa w dwóch wymiarach: w Jego ziemskim, historycznie i geograficznie określonym życiu oraz w Jego tajemnicy, jako zmartwychwstałego i uwielbionego Pana, który siedzi po prawicy Ojca, a jednocześnie wciąż jest wśród nas obecny.

Kontemplacja ewangeliczna ma długą tradycję wywodzącą się z praktyki lectio divina - czytania duchowego. Służy pogłębianiu i przenikaniu tajemnic wiary, koncentrując się na wydarzeniach z życia ziemskiego Jezusa: od Wcielenia do Wniebowstąpienia. W jej centrum pozostaje "najświętsze człowieczeństwo Jezusa" - nie tylko Jego słowa, ale również zachowania, postawy, gesty i wybory. Kontemplacja wprowadza nas w te tajemnice, byśmy skonfrontowali z nimi własne życie i wyciągnęli z nich impulsy pomocne w postępowaniu w konkretnych sytuacjach.

Modlitwa prostoty pozostaje natomiast głęboko zakorzeniona we wczesnej monastycznej duchowości chrześcijańskiej. Tradycja ta - po długich wiekach uśpienia - odżyła, zwłaszcza po Soborze Watykańskim II, za sprawą między innymi Johna Maina OSB, Laurence'a Freemana OSB, Thomasa Keatinga OCist czy Franza Jalicsa SJ - sposób podejścia do modlitwy prostoty tego ostatniego wyrasta z Ćwiczeń duchownych św. Ignacego Loyoli. Jak sama nazwa wskazuje, ten rodzaj modlitwy akcentuje prostotę i charakteryzuje się bezpośredniością w relacji do Boga. Na pytanie, jak medytować, John Main OSB odpowiada krótko: "Usiądźcie w nieruchomej pozycji, z wyprostowanym kręgosłupem. Przymknijcie oczy. Rozluźnijcie się, ale czuwajcie. Po cichu zacznijcie wypowiadać w swoim sercu jedno słowo. [...] Wypowiadając je, słuchajcie go, łagodnie, ale nieustannie. O niczym nie myślcie, niczego sobie nie wyobrażajcie". Jeszcze krócej ujmuje to Katechizm, gdy mówi: "Kontemplacja je st spojrzeniem wiary utkwionym w Jezusa Chrystusa. «Wpatruję się w Niego, a On wpatruje się we mnie» - mówił w czasach swego świętego proboszcza wieśniak z Ars modlący się przed tabernakulum. Ta uwaga zwrócona na Niego jest wyrzeczeniem się własnego «ja». Jego spojrzenie oczyszcza serce" (KKK 2715).

Kontemplacja ewangeliczna i modlitwa prostoty wzajemnie się wzmacniają i pogłębiają. Wydaje się, że niejako w sposób naturalny możliwe jest przejście od klasycznej kontemplacji ewangelicznej w duchu Ćwiczeń duchownych do modlitwy prostoty i odwrotnie, choć związek tych dwóch sposobów modlitwy nie dla każdego jest oczywisty. Poznanie Jezusa w Jego człowieczeństwie jest rzeczą pierwszorzędną i podstawową. O tym pamiętają też osoby zajmujące się medytacją chrześcijańską. Thomas Keating OCist kładzie nacisk na konieczność poznania świętego człowieczeństwa Jezusa ludzkimi zmysłami, wyobraźnią, pamięcią, rozumem. Chodzi o poznanie Go w Jego historycznej rzeczywistości, szczególnie zaś o poznanie Jego męki.

Jednak już samo Pismo Święte niejako uzasadnia praktykę kontemplacji jako modlitwy nieodwołującej się bezpośrednio do Biblii. Kard. Albert Vanhoye, wybitny badacz Listu do Hebrajczyków, zauważył, że autor tego listu zaprasza w nim chrześcijan właśnie do modlitwy kontemplacyjnej, bliskiej temu, co określamy tu mianem modlitwy prostoty. Według Van-hoye to oryginalny i niestety niedoceniony dotychczas wkład autora Listu do Hebrajczyków w teologię modlitwy. Na początku rozdziału trzeciego Listu jesteśmy zachęcani do kontemplowania żywej i obecnej osoby Jezusa: Dlatego, bracia święci, uczestnicy powołania niebieskiego, zwróćcie uwagę na Apostoła i Arcykapłana naszego wyznania, Jezusa, bo On jest wierny Temu, który Go uczynił (Hbr 3, 1-2). Dla Vanhoye niezaprzeczalnie mowa jest tu o kontemplacji chrześcijańskiej rozumianej jako prosta modlitwa. Autor Listu zaprasza nas, by po prostu patrzeć na Jezusa. Nie chodzi tu o Jego życie ziemskie i powracanie do przeszłości, ale o aktualną sytuację Jezusa. Chrześcijanie są zaproszeni, aby kontemplować Chrystusa uwielbionego, który cieszy się teraz chwałą u Boga. Sytuację religijną chrześcijanina definiuje i określa przede wszystkim jego relacja z Chrystusem takim, jakim On jest teraz: z Chrystusem żywym, zmartwychwstałym, uwielbionym i siedzącym po prawicy Ojca. Modlitwa chrześcijańska winna uczynić ten fakt jasnym: "Umieśćcie dobrze (mocno) wasze spojrzenie na Chrystusie". To jest właśnie podstawowe dążenie modlitwy prostoty.

Według Vanhoye autor Listu do Hebrajczyków zdaje sobie sprawę, że tak pojmowana modlitwa kontemplacyjna ma fundamentalne znaczenie dla życia chrześcijańskiego. Po pierwsze, dlatego że Zmartwychwstały jest godny wiary, a kontemplowanie Go wiarę tę umacnia. Po drugie, Vanhoye zwraca uwagę, że kontemplacja Chrystusa uwielbionego prowadzi do formy modlitwy, którą można by nazwać modlitwą słuchania. Słuchanie zaś to podstawowa forma przekazu wiary -fides ex auditu. Kontemplacja nie jest więc czymś pasywnym, nie przyjmujemy na niej postawy widza. Kontemplacja chwały Chrystusa ma czynić nas uważnymi na wezwanie, które wprowadza w ruch i czyni nas bardziej świadomymi "niebieskiego powołania". O to samo chodzi w ewangelicznej scenie przemienienia na górze Tabor. Kontemplowanie Jezusa uwielbionego, Jezusa w chwale, prowadzi do usłyszenia głosu Boga (por. Mk 9, 7).

Z tej perspektywy widzimy, że modlitwa kontemplacyjna jako modlitwa prostoty ma głęboki fundament biblijny. Często też modląc się modlitwą prostoty, powtarza się jakieś biblijne słowo, szczególnie to najbardziej biblijne: Jezus. To jednak prowadzi do czegoś więcej: ten prosty sposób modlitwy uczy sztuki słuchania, nieodzownej dla owocnej lektury Pisma Świętego. Lektury, która tworzy i umacnia wiarę. Wiara bowiem rodzi się z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa (Rz 10, 17).

Wspomnieliśmy wyżej o modlitwie prostoty jako szkole słuchania. Zdolność ta staje się niezwykle istotna w kontakcie z Biblią. Teksty Pisma Świętego, zwłaszcza te z Nowego Testamentu, zawierają w sobie wiele pokładów tajemnicy Chrystusa. Oczywiście są niezależne od poziomu, na którym je czytamy i medytujemy. O tym, na ile wchodzimy w dany tekst, decyduje poziom naszego duchowego wyrobienia. Dlatego tekst Biblii może być odczytywany przez całe życie ciągle na nowo. Wciąż możemy schodzić na nowe, głębsze poziomy rozumienia, w miarę jak nasza wiara ulega pogłębieniu, w miarę jak otwierają się nasze "wewnętrzne uszy" na coraz subtelniejszy głos Pana. Właśnie to - jak wskazuje o. Keating - ma na myśli Jezus, gdy wzywa swoich słuchaczy: Kto ma uszy, niechaj słucha (Mt 11, 1 5). To wezwanie do wykształcania zdolności słuchania, której wzrost prowadzi do większego rozumienia tego, co Jezus chce nam przekazać. Kontemplacyjna modlitwa uczy słuchać, a to jest potrzebne, by czytać i rozumieć Pismo Święte ciągle głębiej. Zdolność słuchania staje się tu najważniejsza. Jeśli usłyszymy, rozumienie przyjdzie samo, ponieważ dzięki chrztowi świętemu mieszka w nas Duch Święty - magister interior, wewnętrzny nauczyciel, który doprowadza nas do pełni zrozumienia.