Szopki krakowskie - dziedzictwo, o którym niewiele wiemy
Jubileuszowy, 80-ty konkurs szopek krakowskich - fot. materiały własne
wikipedia.org / muzeumkrakowa.pl / pzk
Szopki krakowskie to bogato zdobione konstrukcje z wieloma wieżami, nawiązujące do architektury zabytków Krakowa, które przedstawiają różne sceny misterium Bożego Narodzenia. Krakowskie szopkarstwo zostało wpisane w 2014 r. na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a w 2018 r. na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.
Co roku w pierwszy czwartek grudnia szopkarze krakowscy przynoszą swoje prace na Rynek Główny. Ustawiają je przed południem na stopniach pomnika Adama Mickiewicza. Po hejnale z wieży kościoła mariackiego o godz. 12.00 wyrusza korowód szopek wokół Rynku do sceny, gdzie następuje prezentacja szopek i szopkarzy. Potem twórcy przenoszą swoje dzieła do Pałacu Krzysztofory, gdzie następnie są ocenione przez Jury, w skład którego wchodzą m.in. historycy, etnografowie, historycy sztuki, architekci i plastycy.
1
Szopka krakowska jest unikatowa na światową skalę. To smukła, wielopoziomowa, wieżowa, bogato zdobiona budowla, skonstruowana z lekkich, nietrwałych materiałów. Jej cechą charakterystyczną jest nagromadzenie fantazyjnie przetworzonych i połączonych ze sobą zminiaturyzowanych elementów zabytkowej architektury Krakowa. W takiej scenerii zostały umieszczone sceny Bożego Narodzenia.
2
Krakowski zwyczaj „chodzenia” z szopką po domach sięga XIX wieku. Jednak po I wojnie światowej zaczął powoli zanikać. By zachować szopkarskie tradycje dla potomności, Jerzy Dobrzycki, kierujący magistrackim działem propagandy, w 1937 roku zorganizował pierwszy Konkurs Szopek Krakowskich. W czasie II wojny światowej konkurs został zawieszony.
3
Po II wojnie światowej konkursy wznowiono. Ich organizacją zajęło się Muzeum Krakowa, które kontynuuje tę tradycję do dziś. Celem konkursu jest zachowanie i rozwijanie krakowskich tradycji szopkarskich. Ich efekt – szopka krakowska – w ciągu minionych 80 lat stał się światowym fenomenem. Zyskał międzynarodową renomę i popularność. Konkurs ma nieocenione znaczenie dla promocji i popularyzacji tej wyjątkowej tradycji niematerialnego dziedzictwa.
4
W 2022 r. odbywa się jubileuszowy, 80-ty konkurs szopki krakowskiej. Będą one prezentowane na wystawie pokonkursowej dostępnej dla publiczności do 26 lutego 2023 r. w Pałacu Krzysztofory. Już po raz kolejny krakowianie i turyści będą mieli okazję odbycia wyjątkowego spaceru po Krakowie śladem szopki krakowskiej. Muzeum Krakowa wspólnie z Krakowskim Biurem Festiwalowym umieściło w miejskiej przestrzeni ponad dwadzieścia szopek krakowskich.
5
Jak co roku szopki można też będzie oglądać na krakowskich placach i w parkach, w witrynach sklepów, hoteli i restauracji oraz w galeriach handlowych. Rozstawione w szklanych, podświetlanych gablotach szopki nabiorą nowego kontekstu. Organizowany jest także wspólny spacer Wokół Szopki. 6 stycznia 2023 r. o godzinie 14:00 poprowadzi go dyrektor Muzeum Krakowa dr Michał Niezabitowski. Szopki w przestrzeni miejskiej będzie można podziwiać do 31 stycznia 2023 r.
6
Zwyczaj figuratywnego przedstawiania wydarzeń związanych z narodzeniem Chrystusa wywodzi się z kultu żłóbka betlejemskiego, który swoje początki ma we wczesnym średniowieczu. Od XIII wieku, za sprawą świętego Franciszka z Asyżu, nastąpiło upowszechnienie się takich widowisk w całej Europie. Święty Biedaczyna od 1223 roku, wykorzystując naturalną scenerię i zwierzęta, ukazał w „żywych obrazach” historię narodzin Chrystusa.
7
W Polsce te przedstawienia nazywane były jasełkami i organizowano je w kościołach i klasztorach (zwłaszcza tych opartych na regule franciszkańskiej). Na tle dekoracji ze skałami i grotami ustawiano żłóbek oraz rzeźbione w drewnie figurki Dzieciątka, Matki Boskiej, św. Józefa, pastuszków, zwierząt, Trzech Królów i inne. Poszczególne zakony rywalizowały ze sobą, starając się uatrakcyjnić przedstawiane misterium m.in. przez rozbudowę dekoracji i wprawianie w ruch poszczególnych figurek, zwiększanie ich liczby, a także przez wprowadzanie do przedstawień postaci świeckich.
8
Wędrowna forma przed przedstawień jasełkowych (lalkowych lub aktorskich), pojawiła się w Polsce w XVI wieku. W kolejnym stuleciu do takich widowisk zaczęto wprowadzać akcenty typowo polskie, często o wymowie patriotycznej. Zaczęły pojawiać się postaci bohaterów narodowych, a teksty przedstawień przesycane były coraz bardziej elementami świeckimi.
9
W 1736 roku władze kościelne zakazały wystawiania szopek w kościołach, głównie z powodu ich zbyt rozrywkowego i świeckiego charakteru. Zezwolono jedynie na wystawianie samego żłobka ze statycznymi figurkami. Zabronione w kościołach, przedstawienia nie tylko przetrwały na ulicach, organizowane przez służbę kościelną, żaków czy młodzież rzemieślniczą, ale bujnie się rozwinęły.
10
Na przełomie XVIII i XIX wieku upowszechniła się przenośna forma przedstawień, odgrywanych na scence będącej drewnianym budynkiem z szerokim wysuniętym do przodu proscenium. Sam budynek w swej architekturze nawiązywał do pałaców, ratuszy lub dworków. O popularności tych grup kolędniczych obnoszących szopki po domach przesądzała jednak nie tylko architektura budynku czy artyzm kukiełek, ale także atrakcyjność tekstów, które były oparte na przekazach liturgicznych, choć uzupełniane coraz śmielej o wątki i postaci związane z bieżącymi wydarzeniami.
11
W II połowie XIX wieku wykształciły się cechy architektoniczne, które wyraźnie odróżniały szopki wykonywane w Krakowie od innych. Wpłynęły na to wzorce zabytkowych krakowskich budowli: głównie kościołów. Stylowa różnorodność krakowskich zabytków była dla twórców bogatym źródłem inspiracji. Wykształciła się szopka w formie smukłej budowli z dominującymi wieżami. Twórcami tej oryginalnej formy byli murarze i pracownicy budowlani z przedmieść Krakowa.
12
Twórcą najbardziej dojrzałej architektonicznie formy był Michał Ezenekier – murarz i kaflarz z Krowodrzy. Stworzona przez niego szopka jest do dziś wzorem i swoistym kanonem. W zbiorach muzealnych zachowała się jedna szopka Ezenekiera, pochodząca z lat 80. XIX wieku. Michał Ezenekier, wraz ze swym zespołem kolędniczym, obnosił swe szopki od 1864 roku. I wojna światowa zakończyła złoty okres szopki krakowskiej. Władze austriackie zakazały kolędowania z szopkami. Mistrzowie powymierali lub rozproszyli się po świecie.
13
W okresie dwudziestolecia międzywojennego, miłośnicy tradycji szopkarskich zaczęli podejmować próby ożywienia szopkarskiej tradycji. W roku 1923 w Muzeum Przemysłowym w Krakowie zaczęto odgrywać tradycyjne przedstawienia wykorzystując jako scenę specjalnie wykonaną szopkę wzorowaną na szopce Ezenekiera. Widowiska te urządzano przez sześć lat, co przyczyniło się do wskrzeszenia tradycji.
Tworzymy DEON.pl dla Ciebie
Tu możesz nas wesprzeć.