Bazylisa

Greckie imię żeńskie Basílissa wywodzi się od wyrazu pospolitego basílissa 'żona basileusa, królowa, cesarzowa'. Wydaje się, że jako imię własne Basílissa pojawia się dopiero w czasach chrześcijańskich.

Przyrostek -issa był używany w grece, a później, jako zapożyczony, także w łacinie średniowiecznej dla określenia żony mężczyzny noszącego dane imię (np. Piotrconissa = Piotrkowa) lub przynależnego do danej warstwy społecznej (np. cmethonissa = kmiotówna).

Jako imię Bazylisa lub Bazylissa w Polsce nie używane. Użył go natomiast jako wyrazu pospolitego Tadeusz Miciński w tytule swego dramatu Bazylissa Theofanu, co można oddać po polsku jako Cesarzowa T.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Basilissa, gr. Basílissa, ukr. Wasyłysa, Wasyłyna.

Święte noszące to imię są dość liczne, ale z odległych dziejów nie wyłaniają się na tyle wyraźnie, aby stanowiły dla nas postacie dostatecznie rozpoznane. Do takich można by co najwyżej zaliczyć dwie. Jedną z nich wspominaliśmy już prezentując jej towarzyszkę - św. Anastazję (zob. Anastazja i Bazylisa). Tu pozostaje nam tedy przedstawić drugą. Jest nią:

Bazylisa, męczennica z Nikomedii. Synaksaria wschodnie, a w ślad za nimi Martyrologium Rzymskie wspominają ją w dniu 3 września. Grecka Passio, której autorem jest Nicefor Gregoras, to utwór na wskroś oratorski, nie przedstawia więc jakiejkolwiek wartości historycznej. Ale wolno przypuszczać, że stosunkowo wczesne wzmianki w synaksariach odpowiadają historycznej tradycji i zaginionym źródłom, a według nich święta jest męczennicą z czasów prześladowania za Dioklecjana (pocz. IV stulecia). Wiemy też, że kult jej był żywy w Konstantynopolu i że uchodziła tam za orędowniczkę młodych matek niezdolnych do karmienia piersią, a także za patronkę przeciw odmrożeniom.