Firmilian

To wtórne cognomen utworzone od nomen gentilicium Firmilia, które z kolei jest spieszczeniem gentilicium Firma lub Firmia. Firmilian to 'przyjęty do rodu Firmilia wyzwoleniec lub adoptowany'.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Firmilianus, ros. Firmilijan, wł. Firmiliano.

Firmilian, biskup Cezarei Kapadockiej. W r. 232 był już biskupem. Wtedy też nawiązał trwałe kontakty z Orygenesem. Gdy w r. 248 wielkiego aleksandryjczyka oskarżano o herezje, chętnie napisał mu certyfikat prawowierności. W czasie prześladowania za Maksymina Traka schronił się zapewne do Palestyny. Za Decjusza też się może ukrył. Naraziło go to na ostre konflikty z Fabiuszem Antiocheńskim, który sprzyjał nowacjanom. Mimo rychłej śmierci tego ostatniego nieporozumienia między biskupami Wschodu przeciągały się i znajdywały swe reperkusje w Rzymie. W liście skierowanym do Cypriana, biskupa Kartaginy (256), Firmilian zaświadcza o tym, że wciągano go także w spory z odległych terenów. Zwyczajem, który był wówczas rozpowszechniony, zdobywa się na gryzącą ironię wobec Stefana I, podobnie zresztą jak sam Cyprian. Najazd Persów na Kapadocję w r. 260 przyczynił się do zapanowania pokoju między kościołami Wschodu, a także w stosunkach z Rzymem. Ale w czasie tego samego najazdu zagarnięto Antiochię i uprowadzono z niej biskupa Demetriusza oraz część ludności. Na miejscu Demetriusza pojawił się Paweł z Samosaty. Heleniusz z Tarsu zaczął wtedy organizować akcję przeciw niebezpiecznemu doktrynerowi. Jadąc na wezwanie Heleniusza do Antiochii, Firmilian zatrzymał się w Tarsie, skąd dalszą drogę odbyć miał morzem. Tam zmarł, zapewne 28 października 268 r. Pod tym też dniem wpisano go jako świętego do synaksariów.