Makary
Imię wywodzące się z języka greckiego: Makários, od przymiotnika makários 'szczęśliwy'. Znaczeniowym odpowiednikiem w łacinie jest Felix, a w języku polskim Szczęsny.
Do języka polskiego imię dostało się za pośrednictwem łacińskim i zostało przyswojone w dwu formach: Makary i Makariusz, podobnie jak Ignacy: Ignacjusz (łac. Ignatius), Dionizy: Dionizjusz (łac. Dionysius) itp. W dokumentach imię to poświadczone jest w formach: Makariusz, Makar, Makarz. Od imienia tego pochodzą nazwiska: Makarewicz, Makarczyk, Macharski.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Macarius, ang., fr. Macaire, ros. Makar, Makarij, wł. Macario.
W samym Martyrologium Rzymskim widnieje trzynastu świętych tego imienia. Biorąc pod uwagę inne hagiograficzne zapisy, liczbę tę należałoby podwoić. Ale nie wszystkimi musimy się tu zajmować. Niektórzy znani są z samego tylko imienia: pojawiają się w gromadach męczenników, których dla słabo rozpoznanych powodów wyliczono razem. Inni znów nie wyłaniają się dostatecznie jasno z pomroki zamierzchłych epok. Wystarczy więc najzupełniej, gdy kilka słów powiemy o dziesięciu bardziej znanych, w dziejach kultu zajmujących miejsce własne lub zgoła poczesne.
Makary i Julian, męczennicy. Martyrologia zachodnie wymieniają ich pod dniem 12 sierpnia. Niektóre zdają się przy tym łączyć Makarego z miejscowością Maartha (Jaskinia), ongiś rzeczywiście istniejącą niedaleko Antiochii Syryjskiej, w której od dawna wielkiej czci doznawał św. Julian. Czy Makary był, jak on, męczennikiem- Martyrologium Hieronimiańskie nie przyznaje mu tego tytułu, sądzą przeto niektórzy, że był jedynie mnichem wysokiej cnoty. Zresztą nic ponadto o nim powiedzieć nie potrafimy, a zagadnienie tożsamości, lokalizacji kultu itd. tym bardziej jest trudne, że imiona Julian i Makary były w starożytnej Syrii rozpowszechnione.
Makary i Eugeniusz byli kapłanami w Antiochii w czasach Juliana Apostaty. Gdy publicznie wystąpili przeciw bezbożności cesarza, skazano ich na tortury, a potem wygnano do Mauretanii. Trudno ustalić, gdzie wówczas przebywali: w miejscowości o nazwie Gildona (Gildoba) czy też w oazie na pograniczu dzisiejszego Egiptu i Libii. Prowadzili tam działalność misyjną. Nie wiemy, czy zmarli śmiercią naturalną czy też ponieśli męczeństwo. Męczeństwo przypisuje się im zapewne w znaczeniu szerszym, obejmującym śmierć na wygnaniu. Pamięć o nich utrwaliło kilka utworów hagiograficznych, przy czym niektóre zlokalizowały wygnanie Makarego i Eugeniusza w Arabii. Wspominano ich w różnych dniach: Grecy 20 grudnia (tę datę przyjmujemy), Martyrologium Hieronimiańskie 23 stycznia, grecka Passio 22 lutego itd.
Makary I, biskup Jerozolimy. Na czcigodnej stolicy zasiadał mniej więcej w latach 313-334. Był zdecydowanym przeciwnikiem arianizmu. Brał czynny udział w obradach soboru nicejskiego (325). Odkrył Grób Pański. Konstantyn Wielki zobowiązał go wówczas do wybudowania nad nim świątyni. Późne legendy przypisywały mu także rolę w identyfikacji krzyża Chrystusowego. Wspomnienie Makarego przypadło zawsze 10 marca.
Makary Aleksandryjski. Nieraz określano go jako Młodszego lub Mniejszego, co odróżniać go miało od Makarego Wielkiego, ale co trafnym nie było. Starożytni zwali go natomiast politikos, człowiekiem z miasta, może ze względu na jego pochodzenie. Życie spędził jednak na pustyni Skete. Wywierał tam znaczny wpływ na kształtowanie się ascezy pustelników i mnichów. Przyjaźnił się z Makarym Wielkim i pocieszał go, gdy starzec przeżywał przykrości wygnania. Nauczanie Makarego odzwierciedlają anegdoty, które zebrano w Historia Lausiaca Palladiusza oraz w Historia monachorum in Aegypto. Przypisywano mu też aktywność literacką, ale mało to prawdopodobne. Zmarł około r. 394. Grecy wspominali go 19 stycznia, natomiast łacinnicy na skutek błędnego zapisu Florusa - 2 stycznia.
Makary Wielki, zwany także Starszym lub Egipcjaninem, jest obok Makarego Jerozolimskiego i Aleksandryjskiego najbardziej czczonym i głośnym pośród świętych tego imienia. Urodził się około r. 300 w Górnym Egipcie. W wieku 30 lat został mnichem-pustelnikiem i osiadł na pustyni Skete (na pograniczu Libii). Rychło zasłynął z surowości życia i daru czynienia cudów. Miał też wielu uczniów, którym dyktował tryb życia i osadzał ich w pustelniach. O tym wszystkim opowiadają sporo Palladiusz w Historia Lausiaca oraz Rufin w Historia monachorum. Nie wspominają jednak w ogóle o literackiej twórczości Makarego, którą przypisywała mu późniejsza tradycja, opatrując jego imieniem takie pisma, jak 50 Homilii duchownych, kilka listów, m.in. List do synów Bożych, dwie krótkie modlitwy itd. Autorstwo tych pism nie zostało jeszcze definitywnie ustalone, pośród badaczy przeważa jednak zdanie, że żadne z nich nie zawdzięcza swego powstania Makaremu. Zyskuje na tym negatywnym wniosku opinia o nauce Makarego, jako że wymienione pisma zaprawione są naleciałościami mesaliańskimi, tzn. przeświadczeniami, jakoby dusza ludzka znajdowała się nieustannie pod władzą szatana i jakoby wyrwać ją mogły z tej niewoli wyłącznie wytrwałe modlitwy (z pominięciem sakramentów). Jak niejasną jest sprawa literackiej spuścizny Makarego, tak również nie do ustalenia jest dzień jego śmierci. Zmarł około r. 390, ale daty dziennej nigdzie jasno nie zapisano. Grecy wspominali go 19 stycznia, natomiast martyrologia zachodnie nie zaznaczając, o którego Makarego chodzi, Aleksandryjskiego czy Egipskiego, wymieniają to imię 2 i 15 stycznia. Istnieją ponadto inne terminy, w których także trudno dopatrywać się pierwotnej tradycji.
Makary, biskup Bordeaux. Miał być uczniem św. Marcina z Tours. W okolice Langon przybył na ewangelizację w towarzystwie dwóch współpracowników, Kasjana i Wiktora. W rzeczy samej jakiś Makary pochowany został w przeoracie pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Cuda, które powtarzały się u jego grobu, sprawiły, że nazwę zmieniono na nową: Saint-Macaire. Relikwie przeniesiono później do katedry w mieście. W r. 1676 złożono je w złotym relikwiarzu, który ofiarowała Anna Austriaczka. Wspomnienie obchodzono ongiś w dniu 1 maja. Obecnie w diecezji Bordeaux święci się je trzy dni później.
Makary -Antiocheński-. Postać to enigmatyczna, znana wyłącznie z ostatnich lat, spędzonych w klasztorach belgijskich, zwłaszcza u Św. Bawona w Gandawie. Miał pochodzić z Armenii, wychowywał się zaś u swego wuja, biskupa Makarego w Antiochii Pizydyjskiej. Ten ostatni chciał go mieć swoim następcą, ale przerażony odpowiedzialnością, Makary powierzył urząd jakiemuś Eleuteriuszowi, sam zaś jako pielgrzym wyruszył do Ziemi Świętej. W r. 1006 miał go tam przyjąć biskup Jan. Gorliwość w nawracaniu Żydów i Saracenów miała potem ściągnąć na Makarego prześladowania. Wyruszył wówczas do Europy i poprzez dolinę Renu dotarł do Flandrii. W Gandawie przygarnął go opat Erembold. Kiedy znów zapragnął wyruszyć w drogę, dotknęła go epidemia. Zmarł z tego powodu w r. 1012, przepowiedziawszy, że będzie ostatnią ofiarą zarazy. Tak głosiła legenda, ale wiadomo, że we wzmiankowanym czasie w Antiochii biskupem był Orest, a w Jerozolimie nie rezydował żaden biskup o imieniu Jan. Niemniej Makary zażywał czci szczególnej. Znano go zwłaszcza we Flandrii, w Hainaut oraz w dolinie Renu. Czczono go tam jako orędownika w czasie różnych epidemii. Wspominano Makarego 10 kwietnia lub 9 maja.
Makary z Żółtych Wód (Makarij Želtovodskij). Pochodził z Niżnego Nowogrodu. Mimo protestów rodziny wcześnie wstąpił w szeregi mnichów Ławry Pieczerskiej. Potem, szukając samotności, osiadł jako pustelnik nad Żółtymi Wodami. Tam to założył nowy monastyr, który promieniował na okoliczną ludność. Monastyr zniszczyli Tatarzy. Makary dostał się do niewoli, z której go jednak po jakimś czasie uwolniono. Udał się wtedy na rzekę Unżę, gdzie założył nowy ośrodek mniszy. Zmarł w r. 1444. Prawosławna Ruś wspomina Makarego w dniu 25 lipca.
Makary Koljaszyński (Makarij Koljasinskij). Był synem Wasyla Koży i jego żony Ireny, a urodził się w Gribkowie, który później nazwano Kozinem (w pobliżu Kaszyna, w gubernii twerskiej). Ulegając woli swych rodziców, ożenił się, ale wkrótce potem śmierć zabrała mu zarówno żonę, jak i rodziców. Udał się wówczas na pustkowie, chrzestne imię Mateusz zamienił na zakonne Makary, potem z siedmioma towarzyszami założył w Koljaszynie klasztor, który zrazu walczyć musiał o swe prawa z bojarem Janem Kołażą. Ten ostatni uległ jednak wpływowi Makarego i sam został mnichem. Po trudnościach zewnętrznych nadeszły trudności wewnętrzne. Makary wyszedł z nich zwycięsko. Zmarł w r. 1483. Jego wspomnienie obchodzi się 17 marca, natomiast wspomnienie z dnia 26 maja upamiętnia translację relikwii z r. 1521.
Makary, metropolita Moskwy. W rozwoju kultu świętych i hagiografii rosyjskiej zajmuje miejsce doniosłe, może kluczowe. Urodził się w r. 1482 w samej Moskwie. Na chrzcie nadano mu imię Michał. Mnichem został i imię zmienił na zakonne w klasztorze Św. Pafnucego Borowskiego (na północny zachód od Moskwy). Postąpił tam w naukach kościelnych i zapoznał się ze sztuką tworzenia ikon. W latach 1523-1526 był przełożonym klasztoru w Możajsku. Potem został arcybiskupem Nowogrodu i Pskowa. Wtedy właśnie zaczął kolekcjonować żywoty biskupów i dawnych świętych. W r. 1542 przeniesiono go na stolicę metropolitalną do Moskwy. Nie zaprzestał wówczas prac hagiograficznych, do czego m.in. przydatne okazało się synaksarium kremlowskiego soboru Zaśnięcia. Miał też udział w sporządzaniu rejestrów rodziny carskiej. W latach 1547 i 1549 przewodził synodom, na których, wedle Gołubińskiego, miano -kanonizować- wielu ruskich świętych z minionych stuleci. W rzeczy samej uporządkowano tylko ich kult liturgiczny, co wynika także z dekretu Iwana Groźnego i z jego deklaracji na słynnym Synodzie Stu Rozdziałów (Stogław, 1551 r.). W każdym razie wkład Makarego w rozwój kultu ruskich świętych był znaczny. Działania te zmierzały zarazem do uwypuklenia dostojeństwa Cerkwi moskiewskiej i podniesienia jej znaczenia. Nieco później wysiłki te zostaną ukoronowane ustanowieniem patriarchatu moskiewskiego. Był także Makary jednym z doradców cara. Po zwycięskiej kampanii w Kazaniu uroczyście konsekrował sobór Św. Bazylego, który miał być dziękczynnym wotum za zwycięstwo. Zmarł w r. 1564. Nazwano go rosyjskim Metafrastesem. W rzeczy samej na rozwój hagiografii rosyjskiej wywarł wpływ niewątpliwy. Synod biskupów zgromadzonych dla uczczenia tysiąclecia chrztu Rusi ogłosił go w r. 1988 świętym. Na liturgiczne wspomnienie wyznaczono 30 grudnia.