Nazariusz
Imię pochodzenia greckiego, utworzone od nazwy miasta Nazaret w Galilei. Greckie Nazários to 'pochodzący z Nazaretu, nazareńczyk'.
W Polsce imię notowane sporadycznie od XV w. w formie Nazar i zdrobniałej Nazarek.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Nazarius, Nazaraeus, gr. Nazários, niem. Nazarius, fr. Nazaire, ros. Nazarij, wł. Nazario.
W zapisach hagiograficznych spotykamy pięciu Nazariuszów. Z uwagi na znaczenie i rozległość ich kultów, tu najzupełniej wystarczy przedstawić dwóch.
Nazariusz i Celsus. W Martyrologium Rzymskim czytamy pod dniem 10 maja, że św. Ambroży odnalazł relikwie męczennika Nazariusza oraz jego wychowanka Celsusa. Przeniesiono je do Bazyliki świętych Apostołów. Pisał potem o tej inventio Paulin, biograf św. Ambrożego. Można stąd wnioskować, że odnalezienia dokonano w r. 395. Paulin nie wspomina jednak o translacji Celsusa, którego ciało pozostawiono może na miejscu, to znaczy na cmentarzu pod miastem, zamienionym już wówczas na ogród. Później mediolańskie kalendarze zakładały, że Celsus także pochowany jest w bazylice; biskup Landof II ufundował obok niej opactwo pod wezwaniem Celsusa. Z Nazariuszem łączyło go już zresztą Martyrologium Hieronimiańskie. W V stuleciu Galla Placida kazała w Rawennie wybudować kościół ku czci obydwóch świętych. Nic jednak bliższego nie wiemy o nich. Najprawdopodobniej byli ofiarami z czasów Dioklecjana. Później legendy przedstawiały ich jako męczenników z czasów Nerona. Opowiadały ponadto, że Nazariusz spotkał Celsusa w czasie swej podróży do Galii i że matka powierzyła mu wtedy syna. Sądzono także, że Celsus był obywatelem Genewy i dlatego św. Franciszek Salezy włączył świętych do mszy własnych swojej diecezji. Św. Grzegorz z Tours opowiada znów o relikwii Nazariusza, dla której w Embrun wybudowano kościół. Miasto Saint-Nazaire, położone u cypla zatoki utworzonej przez Loarę, zawdzięcza swą nazwę podobnemu wydarzeniu. Wspomnienie Nazariusza i Celsusa przypada 28 lipca.
Nazariusz biskup, czczony w Capodistrii. Capodistria była w VIII stuleciu siedzibą biskupa. Ustanowiono ją na dawnej Aegida, wyspie, która z czasem przyjęła nazwę Capodistria, czyli Caput Istriae. Uważali niektórzy, że biskupstwo powstało tam w pierwszym stuleciu, ale jest to nieprawdopodobne. Więcej zaufania wzbudza koniektura, wedle której jego początki sięgają V stulecia. Nazariusz miałby być pierwszym rządcą tej diecezji. Wedle innych na stolicę biskupią wstąpił w r. 530, a zmarł przed r. 546. Wedle legendy pochodził z niedalekiego Elpidium. Capodistria, która uważa Nazariusza za swego patrona, wspomina go w dniu 19 czerwca. Datę taką w XV w. odnaleziono rzekomo na napisie przy grobie. Mimo to Lanzoni, wybitny badacz stosunków kościelnych tej epoki, sądzi, że w Capodistrii czczono pierwotnie Nazariusza mediolańskiego, o którym mówiliśmy powyżej. Wbrew historykom lokalnym opinię tę podzielają badacze tej miary, co Kehr i Paschini.