Sposób na niepokornych pacjentów

Polacy koordynują prace nad europejską polityką na rzecz przestrzegania zaleceń lekarskich. Fakt, że pacjenci nie realizują recept, nie rozpoczynają, opóźniają lub przerywają leczenie, sami zmieniają częstość dawkowania i pomijają część kuracji, to poważny i wymierny problem dla kondycji całego współczesnego społeczeństwa.

Unia Europejska wezwała naukowców, aby zmierzyli się z nim w 7 Programie Ramowym. Pomysłodawcą projektu ABC, mającego ocenić bariery w relacji lekarz-pacjent jest dr hab. n. med. Przemysław Kardas, kierownik Pierwszego Zakładu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (UMŁ).

Jak tłumaczy w rozmowie z PAP dr Przemysław Kardas, straty wynikające z nieprzestrzegania zaleceń lekarskich są olbrzymie. Mogą one polegać na przedłużeniu choroby, powstaniu trwałych powikłań, konieczności hospitalizacji, nieplanowanych ciążach, a nawet zgonach. Konsekwencje zdrowotne przekładają się na zwiększone zapotrzebowania na świadczenia medyczne, a tym samym - na koszty związane z okresową lub trwałą utratą zdolności do pracy i obniżeniem jakości życia.

- Koszty pośrednie trudno poddają się precyzyjnym obliczeniom, swego czasu oszacowano je w USA na 100 mld dolarów rocznie. Koszty świadczeń i leków, jakie ponosimy w naszym kraju z powodu niestosowania się pacjentów do zaleceń terapeutycznych, dadzą się ze sporą dokładnością oszacować na 6 mld zł rocznie. A jest to mniej więcej tyle, ile NFZ wydaje rocznie na całą podstawową opiekę zdrowotną - stwierdza Kardas.

Jego zdaniem, wiele wskazuje na to, że nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych jest jedną z ważniejszych przeszkód na drodze do poprawy zdrowotności społeczeństw zarówno krajów rozwiniętych, gdzie główną rolę odgrywają choroby cywilizacyjne, jak i rozwijających się, gdzie infekcje, na czele z HIV/AIDS, gruźlicą i malarią wymagają leczenia z precyzyjnym stosowaniem się do zaleceń terapeutycznych.

Ekspert dodaje, że Światowa Organizacja Zdrowia właśnie temu zjawisku poświeciła swój niedawny raport. Podobnymi argumentami kierowała się też Komisja Europejska, kiedy zagadnienie nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych wpisała do listy tematów objętych 7. PR Badań i Rozwoju Technicznego.

Projekt "Ocena barier na drodze do przestrzegania zaleceń terapeutycznych" (ABC - Ascertaining Barriers for Compliance) powstał w odpowiedzi na wezwanie Komisji Europejskiej. Realizuje go międzynarodowe konsorcjum badawcze. UMŁ stoi na czele grupy ekspertów z Bangor University z Walii, Keele University z Anglii, szkockego Aberdeen University oraz Katholieke Universiteit Leuven z Belgii. W pracach uczestniczy szwajcarska firma wyspecjalizowana w dziedzinie precyzyjnych pomiarów przestrzegania zaleceń terapeutycznych.

Badania obejmą 16 państw Unii Europejskiej - oprócz biorących udział w projekcie bezpośrednio Polski, Belgii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii, będą one również przeprowadzone w Austrii, Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Niemczech, Węgrzech, Włoszech, Holandii, Portugalii i Hiszpanii. Naukowcy opracują europejskie wytyczne polityki zdrowotnej w zakresie zapobiegania nieprzestrzeganiu zaleceń terapeutycznych.

Dr Kardas zapowiada, że będzie to kompletny zestaw zaleceń dla dla ministerstw, centralnych instytucji unijnych i Światowej Organizacji Zdrowia. Te instytucje będą zainteresowane wdrażaniem działań zmierzających do tego, żeby leki i leczenie przynosiły większe efekty, żeby za te same pieniądze uzyskać wyższy poziom zdrowia.

- Z naszych wyników mogą też skorzystać instytucje ubezpieczeniowe, będą one dostępne dla wszystkich bezpłatnie, ponieważ prace są fundowane z pieniędzy publicznych. Poza zaleceniami dla centralnych organów administracji publicznej i instytucji prywatnych, zamierzamy również opracować gotowy pakiet zaleceń odnośnie tego, jak powinni być kształceni lekarze, pielęgniarki i farmaceuci. To właśnie oni, zwłaszcza pielęgniarki środowiskowo-rodzinne powinny być na tyle pomocne, żeby pacjent uzyskiwał z leczenia jak najwięcej - podkreśla koordynator projektu.

Jednym z celów Projektu ABC, poza znalezieniem najskuteczniejszych metod zaradczych, jest upowszechnienie wiedzy na temat tego problemu wśród pracowników europejskiej medycyny.

Jak zauważa dr Kardas, rezygnacja z dobrodziejstw nowoczesnego leczenia, wydaje się wielu lekarzom postępowaniem nielogicznym. Medykom trudno jest zaakceptować fakt, że pacjenci nie stosują się do ich zaleceń, jakby nie szanowali ich autorytetu. W efekcie lekarze nie są świadomi rzeczywistej skali zjawiska. Naukowcy zamierzają przygotować gotowy zestaw pomocy dydaktycznych na potrzeby kształcenia pracowników medycznych w tym zakresie.

Badacze chcą również podpowiedzieć pewne rozwiązania przemysłowi. Jak zaznacza dr Kardas, zalecenia projektu zmierzają bezpośrednio do tego, żeby pomóc pacjentom, ale przy okazji skorzysta też przemysł farmaceutyczny, bowiem pacjent, który bierze mniej leków, niż mu przepisano, zmniejsza zyski producentów.

Pierwsze rezultaty prac naukowych w ramach projektu ABC zaprezentowano na 13 Europejskim Sympozjum na temat Przestrzegania Zaleceń Terapeutycznych w Bangor w Walii. Ogłoszono porozumienie w sprawie terminologii stosowanej w badaniach nad przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych.

Wśród ponad 200 zidentyfikowanych czynników wpływających na nieprzestrzeganie zaleceń jest edukacja, odpowiednia treść i forma zaleceń lekarskich, niska cena leku, wygodna i zgodna z upodobaniami pacjenta forma leku, łatwe do użycia opakowanie, rzadkie dawkowanie leku i brak działań ubocznych, powiązanie przyjmowania leku z innymi czynnościami, a także nadzór lekarza i osób trzecich.

- Brak jednolitej terminologii utrudniał porównanie skuteczności różnych metod zaradczych i wybór tych, które ze względu na swoją efektywność kosztową, warte są szerokiego zastosowania w Europie - tłumaczy dr hab. Przemysław Kardas.

Więcej informacji o projekcie www.ABCproject.eu