Co spotka Papieża w Meksyku? [WYWIAD]

- Franciszek jest osobą charyzmatyczną, która przyjeżdża aby dotknąć bolesnych problemów Meksyku. Można powiedzieć, że miasta które odwiedzi są symbolami problemów tego kraju - powiedział w rozmowie z ks. Bartłomiej Pałys.

Polski pallotyn, który od 2004 roku pracuje w Meksyku mówi m.in. o przygotowaniach do wizyty Franciszka, która odbędzie się w dniach 12-17 lutego, problemach społecznych, religijności, kulcie Bożego Miłosierdzia a także dlaczego Meksykanie tak kochają św. Jana Pawła II.

Publikujemy tekst wywiadu:

Czy Meksyk jest już gotowy na przyjęcie Franciszka? Czy i na ile jego wizyta jest obecna w mediach?

Ks. Bartłomiej Pałys: Wizyta Franciszka została ogłoszona stosunkowo późno i nie było wiele czasu na jej przygotowanie. W naszej parafii cały czas na prośbę naszego biskupa trwa nabór wolontariuszy na organizację Mszy z papieżem w Ecatepec.

W meksykańskich mediach jeszcze stosunkowo niewiele mówi się o wizycie, ale na ulicach jest już dużo plakatów, które zapowiadają przyjazd papieża z wizerunkiem Franciszka i hasłem: "Misjonarz miłosierdzia i pokoju".

Do jakiego kraju przyjeżdża papież? "Meksyk" to w języku potocznym rozprzężenie, bałagan... Czy w Meksyku panuje "meksyk"?

- Oj, panuje "meksyk", gdy słyszymy choćby o sprzedawaniu wejściówek na spotkania z Franciszkiem. Są ludzie, którzy chcą na papieskiej wizycie zarobić. Mimo, że jest mało czasu, to władze i Kościół starają się jak najlepiej zorganizować pielgrzymkę. Ciągle brakuje wolontariuszy i dostrzega się trochę dezinformacji na temat samej pielgrzymki, ale miejmy nadzieję, że wszystko dobrze się ułoży.

Z codziennych relacji z Meksyku wyłania się jego obraz jako kraju wielkich kontrastów. Z jednej strony wielka bieda, z drugiej bogactwo, handel narkotykami i przemoc itd. Przed jakimi największymi wyzwaniami stoi Meksyk? Jak żyje się statystycznemu Meksykaninowi?

- To kraj wielkich kontrastów. Patrząc na moje "podwórko" w Tenango del Aire, miasteczka położonego w pobliżu stolicy, to parafia składa się w jednej trzeciej z rolników. Wielu młodych pracuje w stolicy. Wyjeżdżają wcześnie rano i wracają późno wieczorem. Jest trudno znaleźć pracę, a jeśli już ją mają, to jest ona mało płatna. Wielką plagą jest oczywiście przestępczość i handel narkotykami.

Bardzo dobrze widać problemy Meksykanów po tym, w jakich intencjach się modlą. Do naszego sanktuarium Bożego Miłosierdzia przybywa wielu ludzi aby podziękować za ocalenie życia, za odnalezienie porwanego członka rodziny. Proszą o uzdrowienie, np. znaczna część Meksykanów choruje na cukrzycę i różne postaci raka. Sporo ludzi wyjeżdża, a często ucieka przez zieloną granicę, w poszukiwaniu pracy do Stanów Zjednoczonych.

Ale nawet gdy się tam dostaną, to przeżywają wielkie trudności i cierpienia. Dlatego Franciszek przyjedzie do Ciudad Juárez nad granicą z USA. Miasto i jego okolice znane są nie tylko jako miejsca nielegalnego przekraczania granicy, ale także z przemocy wobec kobiet, których wiele tam zginęło. Rozciągająca się wokół pustynia pochłonęła już tysiące ofiar. Meksykanie cały czas poszukują lepszego życia i szczęścia za granicą, gdyż w swoim kraju trudno je znaleźć.

Franciszek to papież niezwykle wyczulony na wszelkie problemy społeczne i na pewno będzie się do nich odnosił w czasie pielgrzymki. Jak Kościół reaguje na sytuację społeczną i polityczną?

- Kościół w Meksyku trzyma się swego programu duszpasterskiego. W każdej diecezji i parafii poszukuje się różnych sposobów rozwiązywania problemów społecznych. W naszej diecezji, w większości rolniczej, mamy świeckich zarządców, nazywanych majordomusami, którzy zajmują się współorganizacją kościelnych świąt, odpustów i uroczystości.

Na terenie diecezji są też miasta, w których żyje dużo ludzi z innych prowincji kraju, przybyłych w poszukiwaniu lepszego życia. Z tym zjawiskiem wiąże się wiele problemów społecznych, przede wszystkim ubóstwa i przemocy. Tym problemom Kościół wychodzi na przeciw, stara się pomagać głównie przez ośrodki Caritas. Tam ludzie mogą dostać wyżywienie, lekarstwa i inną pomoc socjalną.

Meksyk ma też opinię jednego z najbardziej niebezpiecznych dla księży krajów świata zachodniego. Czy ta opinia jest aktualna?

- Według statystyk, za poprzedniego prezydenta Felipe Calderón Hinojosa straciło życie 7 księży, a za obecnego, Enrique Peña Nieto już 11 kapłanów. Nie ponieśli oni śmierci za wiarę, ale często są ofiarami napaści na tle rabunkowym i z innych przyczyn. Do zabójstw dochodzi przede wszystkim w stanach o najwyższym stopniu przestępczości, np. w stanie Guerrero na południowym zachodzie Meksyku.

W tych regionach ludzie giną z rąk organizacji mafijnych czy karteli narkotykowych. Wielu księży z obawy o życie nie odzywa się, choć dużo wiedzą od ludzi przychodzących do nich ze skargami. Stopień przemocy jest tak wielki, że można stracić życie w każdej chwili, tak księża jak i parafianie. Stąd ta zmowa milczenia. Do tego dochodzi wciąż wszechwładna korupcja. Mimo dramatycznej sytuacji Kościół stara się być z ubogimi i pomagać prześladowanym. Coraz częściej można usłyszeć mocny i odważny głos księży broniących prześladowanych.

Czy Ksiądz czuje się bezpiecznie?

- Tak podskórnie to nie za bardzo. Trzeba jednak przyznać, że widzi się wysiłek władz świeckich o poprawę bezpieczeństwa.

Meksykanie to społeczeństwo religijne? Religijność Meksykanów często kojarzy nam się na przykład ze znaną na całym świecie inscenizacją Męki Pańskiej w Iztapalapie...

- Meksykanie są religijni. Ich religijność ma czasami wiele elementów magicznych. Tradycją jest to, że po niedzielnej Mszy św. ksiądz kropi ludzi wodą święconą, poświęca obrazki i tak jest w naszym sanktuarium. Często słyszę okrzyki, że ktoś nie został odpowiednio pokropiony albo nie otrzymał obrazka. Powszechnym zachowaniem jest całowanie, dotykanie figur i obrazów, potem wykonywanie znaku krzyża oraz zapalanie świec przed wizerunkami Jezusa, Maryi, świętych.

Dla Meksykanów charakterystyczne jest też "targowanie" się z Panem Bogiem, polegające na tym, że ktoś deklaruje chęć odbycia pielgrzymki do sanktuarium np. Matki Bożej z Guadalupe w zamian za otrzymanie konkretnych łask i darów. Z drugiej strony ludzie coraz bardziej żyją sakramentami. W naszym sanktuarium w czasie święta Bożego Miłosierdzia cały dzień rzesze ludzi spowiadają się, by następnie przystąpić do komunii świętej.

Jest to dowód na to, jak bardzo są zaangażowani duchowo i rozumieją znaczenie życia sakramentalnego. Ponadto w poszukiwaniu duchowej odnowy bardzo licznie uczestniczą w rekolekcjach.

Powiedział Ksiądz, że religijność Meksykanów ma czasami wiele elementów magicznych. Na ile żywa jest obecność elementów indiańskich, przedchrześcijańskich w praktykach religijnych?

- Nadal jest żywa religijność pogańska, synkretyzm tego, co było kiedyś w tradycji kultury przedhiszpańskiej. Jest dzisiaj i będzie jutro. Mówią, że Jezus jest Bogiem, ale jak przychodzi choroba dziecka, na którą ciężko znaleźć lekarstwo, to idą często na tzw. "limpias", do wróżki.

Ona wykorzystuje zarówno Pana Jezusa i Matkę Bożą z Guadelupe, jak i swoich pogańskich bożków. Mamy też w Meksyku do czynienia z oryginalnym wierzeniem w bóstwo, które nazywa się "święta śmierć". Jest to figura-kościotrup wykorzystywana na różne okazje; na przykład kiedy proszą o pieniążki, zdrowie, o miłość, o brak przemocy, wtedy zakłada się jej różne płaszcze: czerwony, żółty, niebieski.

Czasami w domu Meksykanie mają Matkę Boską lub krzyż oraz kącik dla tej "świętej śmierci" z kwiatami, jabłkami, świeczką. Czuje się od tego takie zimno. Można ją spotkać w busikach, w taksówkach. Często ludzie tutaj mieszają Kościół katolicki z takimi różnymi wierzeniami, obyczajami. Uważają, że ta "święta śmierć" jest osobą żywą, która może pomóc, przeprowadzić na koniec życia do wiecznej szczęśliwości.

Religijność Meksykanów charakteryzuje też wielka maryjność związana z kultem Matki Bożej z Guadalupe...

- Podobnie jak w Polsce Meksyk jest przeniknięty kultem i duchowością Maryjną. Wszyscy są "Guadalupanos" - czcicielami Matki Bożej z Guadalupe. Niektórzy mówią żartobliwie, że nawet każdy żyd czy protestant jest również "Guadalupano". Ponadto bardzo znane są sanktuaria: Matki Bożej z Juquila w stanie Oaxaca, maryjne w San Juan de los Lagos oraz trzynastu męczenników meksykańskich, którzy w czasie powstania tzw. Cristeros ("żołnierzy Chrystusa") oddali życie za wiarę w różnych diecezjach Meksyku w latach 1927-1931 podczas prześladowań Kościoła przez antychrześcijańską dyktaturę. Ponadto w każdym prawie domu i miejscu pracy spotkamy wizerunek Matki Bożej, zazwyczaj tej z Guadalupe.

Papież zostanie powitany w Pałacu Prezydenckim. Niektórzy komentatorzy oceniają to jako symboliczny akt, oznaczający prawdziwy i ostateczny koniec trwającej kilkadziesiąt lat polityki tego kraju, charakteryzującej się agresywną postawą antychrześcijańską i antykościelną. Jakie jest obecnie miejsce Kościoła w społeczeństwie? Czy nadal widać jakieś formy dyskryminacji katolików, Kościoła?

- W konstytucji Meksyku mamy zapis rozdziału Kościoła od państwa. Nie ma katechizacji w szkołach publicznych. W szpitalach zdarza się, że do chorych nie wpuszcza się księży. Nie wolno też odprawiać nabożeństw w obiektach wojskowych. Ten rozdział jest bardzo mocny.

Na szczęście nie ma już zapisów o zakazie używania ubiorów religijnych w miejscach publicznych. Przypomnijmy, że takie prawo obowiązywało jeszcze, gdy Meksyk odwiedzał Jan Paweł II w 1979 r. Teraz już oficjalnie można prowadzić nabożeństwa na ulicach. Ponadto coraz częściej biskupi jasno i konkretnie wypowiadają się na tematy polityczne i społeczne, co wcześniej było nie do pomyślenia.

Pojawia się dużo wypowiedzi na takie tematy jak aborcja, legalizacja tzw. "małżeństw" homoseksualnych, handel narkotykami, korupcja, przemoc czy brak pokoju społecznego. W Kościele meksykańskim cały czas trwają modlitwy o uzdrowienie kraju, co często nie podoba się niektórym liberalnym politykom.

Jak ocenia Ksiądz kondycję meksykańskiego Kościoła? Jakie największe wyzwania przed nim stoją?

- Nie tylko Kościół w Meksyku ale chyba w całej Ameryce Łacińskiej jest Kościołem ubogim i misyjnym, a także odpustowo-świątecznym. Wiele parafii wraz ze swymi wspólnotami cierpi po prostu biedę. Nie ma pieniędzy na odnowę świątyń, pomoc ubogim itd. Po prostu jest z biednymi i nie może im efektywnie pomóc.

Cały czas jest też Kościołem misyjnym. W wielu regionach księża muszą duszpastersko obsłużyć po kilkanaście świątyń czy kaplic, do których docierają raz na miesiąc lub rzadziej. Brakuje księży, stąd tak wielka potrzeba modlitw o powołania kapłańskie, zwłaszcza w stanach Guerrero, Oaxaca, Chiapas. Szczególnie w tym ostatnim, zamieszkanym przez Indian ze swoim językiem i kulturą.

Nadal istnieją problemy kulturowe. Np. w Środę Popielcową w naszej parafii w kaplicy św. Mateusza parafianie świętują El Señor de Tepopula - "Pana Jezusa w grobie". Często młodsi parafianie i ich goście - zamiast zachowania postu i uczestnictwa w Eucharystii odpustowej - tańczą, jedzą potrawy mięsne i piją alkohol. Staramy się powoli przekonywać ich, aby czcili ten dzień bardziej na sposób chrześcijański a nie pogański.

Czy Meksykanie nadal kochają Jana Pawła II? Przypomnijmy, że jego pierwsza apostolska podróż zagraniczna w 1979 r. odbyła się właśnie do Meksyku, a później był tam jeszcze cztery razy w 1990, 1993, 1999 i 2002...

- Meksykanie bardzo kochają i pamiętają o papieżu Janie Pawle II. Choć mamy już drugiego papieża po śmierci papieża Polaka, to wciąż można kupić na straganach wizerunek Matki Bożej z Guadalupe, która obejmuje właśnie "kochanego papieża". Od prawie roku czasu św. Jan Paweł II jest w panteonie świętych, co przyczyniło się tu do powstania wielu kościołów i kaplic pod jego wezwaniem.

Do dzisiaj wielu znajomych Meksykanów wspomina go z wielkim pietyzmem, wskazując na jego spontaniczność i ukazywanie piękna meksykańskiej kultury i tradycji, wielką duchowość, a zwłaszcza kult, jakim darzył Matkę Bożą z Guadalupe. Niedawno w naszej diecezji Valle de Chalco odbyła się peregrynacja relikwii św. Jana Pawła II. Przychodziły rzesze wiernych, aby oddać im cześć i zanosić prośby do Boga Miłosiernego za jego wstawiennictwem.

Ludzie szukają w nim bliskości, przykładu wiary, jego przesłania i dlatego coraz więcej parafii meksykańskich ma relikwie św. Jana Pawła II. Relikwie świętego papieża Polaka mamy również w naszym sanktuarium w Tenago del Aire. Inną ciekawostką jest to, że inicjatorem powstania diecezji i katedry w Valle de Chalco był właśnie Jan Paweł II. W tym miejscu w 1990 r. odprawił Mszę św. na ówczesnych błoniach. Zasadził potem drzewko oliwne, które ogrodzone do dziś jest świadectwem tamtego wydarzenia.

Przeżywamy obecnie Jubileusz Miłosierdzia. Papież podczas pielgrzymki na pewno nie raz nawiąże do Roku Świętego. Jak kult Miłosierdzia Bożego rozwija się w Meksyku, szczególnie w waszym sanktuarium?

- W Meksyku kult Miłosierdzia Bożego rozwinął się już w latach 40. i 50 XX w. Kiedyś byliśmy na tzw. misji ludowej w stanie Jalisco i w jednym z domów w ołtarzyku znajdował się obrazek Jezusa Miłosiernego. Gospodyni powiedziała nam, że jej matka już w latach 50. znała nabożeństwo do Bożego Miłosierdzia. W naszej parafii, jeszcze nim przybyli tam pallotyni, jedna z parafianek prowadziła grupę świeckich, którzy krzewili to nabożeństwo.

Teraz w czasie Jubileuszu Miłosierdzia jest ono na nowo odkrywane w Meksyku. W naszym sanktuarium w święcie Miłosierdzia Bożego jeszcze przed kilkunastoma laty uczestniczyło kilkaset osób, a teraz jest ich kilkanaście tysięcy. Warto zauważyć, że świeccy angażują się jako Misjonarze Bożego Miłosierdzia, ewangelizują po prywatnych domach i na ulicach, intronizując obraz Jezusa Miłosiernego.

A na czas Jubileuszu nasz Biskup Victor René Rodríguez Gómez otworzył Drzwi Święte Bożego Miłosierdzia, które przechodzą licznie przybywający pielgrzymi. Dodatkowa akcja duszpasterska, która już przynosi duchowe owoce, to adoracja Najświętszego Sakramentu z możliwością skorzystania z sakramentu pokuty i pojednania.

Czego oczekują Meksykanie od papieskiej wizyty?

- Oczekują przede wszystkim słów wiary i nadziei od papieża, który prowadzi Kościół do zbawienia i świętości. Franciszek jest osobą charyzmatyczną, która przyjeżdża, aby dotknąć bolesnych problemów Meksyku. Można powiedzieć, że miasta które odwiedzi są symbolami problemów tego kraju. Np. Morelia, stolica stanu Michoacán, który opanowała mafia.

Tam ludzie na co dzień cierpią przemoc i giną na ulicach. Panuje ogólny strach. Będzie też w Tuxtla Gutiérrez, stolicy stanu Chiapas, gdzie spotka się z Indianami, zapomnianymi i dość często zmarginalizowanymi mieszkańcami Meksyku. Papież na pewno dotknie problemu machismo, kultu niedojrzałej męskości, a także wypaczeń kultury liberalnej, jakim jest kwestia tzw. "małżeństw homoseksualnych".

W Ciudad Juarez Franciszek przede wszystkim przemówi do więźniów, migrantów i uchodźców. Tam też spotka się z rodzinami zaginionych w 2014 r. studentów z Ayotzinapa. Do tej pory nie wiadomo, co się z nimi stało. Franciszek będzie na pewno blisko osób ubogich tak materialnie jak i duchowo.

Rozmawiali: ks. Artur Karbowy SAC i Krzysztof Tomasik

Ks. Bartłomiej Pałys urodził się w Świdnicy w 1973 r. W 2002 r. w Ołtarzewie przyjął święcenia kapłańskie jako pallotyn. Był wikariuszem w parafii pw. św. Andrzeja Boboli w Bielsku-Białej. Po przygotowaniu w Centrum Formacji Misyjnej we wrześniu 2004 r. wyjechał do Meksyku, gdzie pracował jako wikariusz w parafii pw. Matki Bożej Gromnicznej w Nezahualcoyotl. Był proboszczem w parafii pw. Matki Bożej Ucieczki Grzeszników w Valle de Chalco. Teraz jest proboszczem w parafii pw. św. Jana Chrzciciela i rektorem sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Tenango del Aire.