Przemienienie apostołów

Tradycja chrześcijańskiego Wschodu mówi, że każdy ikono graf-debiutant jako pierwszą zawsze musi namalować ikonę Przemienienia Pańskiego. Ta swoista inicjacja kryje w sobie ważne przesłanie: ikonę maluje się nie tyle kolorami, co przede wszystkim światłem Taboru.

Ojcowie Kościoła (św. Grzegorz z Nazjanzu, św. Jan Damasceński) uważali, że światło, które ujrzeli trzej apostołowie Piotr, Jakub i Jan było przejawem "Bożej wspaniałości", "chwały nie czasowej" i "nie stworzonej". Chodzi im wyraźnie o wizję Boga, stąd Przemienienie Pańskie stało się ważnym świętem chrześcijańskim i istotnym elementem teologii. Oto nagle trzech śmiertelników dostępuje łaski "widzenia Boga".

Ojcowie przypominają tu ważny wers z Listu do Kolosan: "W nim bowiem mieszka cała pełnia: Bóstwo, na sposób ciała" (Kol 2,9). W Jezusie Chrystusie, Bogu - człowieku, była obecna cała pełnia Boga w Trójcy Świętej. A światłość, która zajaśniała na górze Tabor, była światłością Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.

Uważny obserwator ikony Przemienienia Pańskiego zada w tym momencie proste pytanie: jeśli promienie, które widzę na ikonie, to światłość trójjedynego Boga, to gdzie na tym przedstawieniu jest Duch Święty lub jakiś jego symbol? Mamy tu oczywiście Syna na centralnym miejscu. Jest obłok, z którego Bóg Ojciec wypowiedział słowa "To jest mój Syn umiłowany, Jego słuchajcie!" (Mk 9,7). A trzecia osoba Trójcy Świętej?

Prawosławie na to pytanie odpowiada tak: apostołowie tylko dlatego byli w stanie dostrzec Bożą światłość, ponieważ sami zostali napełnieni Duchem Świętym. A więc jest to kolejny element kenozy Ducha, który działa w ukryciu. Skoro tak, to musimy konsekwentnie dopowiedzieć, że scena, którą tradycja umieszcza się na górze Tabor, była nie tylko przemienieniem Jezusa ale również przemienieniem apostołów, którzy na chwilę - jak mówił Paul Evdokimov - przeszli od ciała do Ducha i otrzymali łaskę widzenia Boga.

W tym kontekście zaczynamy rozumieć, dlaczego ikonograf musi zacząć pisanie ikon od przedstawienia Przemienienia Pańskiego i co to oznacza. Świętość we wschodniej tradycji to zdobywanie Ducha Świętego. Im bardziej ikonograf staje się święty, tym bardziej oddaje się we władanie Ducha, a to otwiera mu oczy na istotę boskości. Tak jak apostołowie wypełnieni Duchem zobaczyli światło Boga, tak ikonograf wypełniony Duchem dostrzega okruchy światła Taboru, które stara się przenieść na deskę. Nic więc dziwnego, że ikony pisali święci mnisi.