Litwa: obchody 600-lecia chrztu Żmudzi

Żmudzini bardzo mocno demonstrują dziś przywiązanie do wiary, choć są jednym z ostatnich narodów Europy, które przyjęły chrześcijaństwo. Trzy lata po przyłączeniu do Litwy, w 1413 roku, oficjalnie ogłoszone zostało przyjęcie katolicyzmu przez Żmudzinów. Napotkało jednak opór wśród ludności żmudzkiej, kojarzącej katolicyzm z wrogimi Krzyżakami i przywiązanej do wiary przodków. Dwukrotnie, w latach 1418 i 1441 Żmudzini wszczęli powstania antychrześcijańskie i antylitewskie.

Później sytuacja się zmieniła, a wiara wspomogła walkę narodowościową Żmudzinów, którzy walczą o uznanie ich za mniejszość narodową na Litwie. Jednak deklaracje pół miliona osób narodowości żmudzkiej nie są uznawane przez rząd i nie są wpisywane do dokumentów.

Obecnie na Litwie działa Stowarzyszenie "Żmudzini byli, są i będą" i Ruch Żmudzki oraz Partia Żmudzka, która w programie ma zapisane uznanie Żmudzinów za odrębną narodowość, a język - za urzędowy. Nieformalnie stosowane są podwójne nazwy miejscowości, zaś język żmudzki - nauczany w szkołach w formule zajęć fakultatywnych i pozalekcyjnych.

Tymczasem w XIV i XV wieku Żmudzini byli traktowani jako odrębna grupa etniczna. Tak przedstawiała Żmudzinów m.in. dyplomacja polska i litewska, nagłaśniając skargi Żmudzinów na zakon krzyżacki.

Tendencje do autonomizmu Żmudzinów zostały zaakceptowane w 1441 roku, gdy uznano Żmudź za odrębną jednostkę Wielkiego Księstwa. W 1492 szlachta żmudzka wywalczyła odrębne przywileje względem litewskiej, w 1529 zaś ludność nieszlachecka zyskała własną ustawę. W XVI wieku Żmudzini posiadali autonomiczną i odrębną strukturalnie administrację, szereg przywilejów dla chłopstwa, które w dużym stopniu zachowało status wolnych ludzi oraz odrębność sądowniczą wyrażoną zapisem w konstytucji litewskiej z 1581 roku o utworzeniu Sądu Głównego w Rosieniach, niezależnego od Sądu Głównego Litwy.

W XVII i XVIII wieku nastąpiła polonizacja szlachty i duchowieństwa żmudzkiego, przy zachowaniu poczucia odrębności regionalnej. Szlachta żmudzka w stosunku do reszty Wielkiego Księstwa była inicjatorką i najbardziej aktywnym uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej, powstania listopadowego i powstania styczniowego. W anonimowej pieśni żmudzińskiej z 1831 pt. "Gieysmie żiemaycziu Telszu pawieta wayno metu 1831" mówi się o braterstwie Polaków, Litwinów i Żmudzinów.

W 1857 roku narodowość żmudzką deklarowało 419 tys. osób, w 1897 językiem żmudzkim mówiło w guberni kowieńskiej 445 tys. osób. Obecne deklaracje pół miliona osób narodowości żmudzkiej nie są uznawane przez rząd i nie są wpisywane do dokumentów.