"Pacjenci mają prawo do opieki duszpasterskiej"

Pacjenci przebywający w szpitalach mają prawo do opieki duszpasterskiej. W sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia szpital powinien umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania - podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Irena Lipowicz w informacji z działalności RPO za ubiegły rok, o której ma być mowa na najbliższym posiedzeniu Sejmu.

"Informacja z działalności Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2013 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela" ma zostać przedstawiona na najbliższym posiedzeniu Sejmu, które rozpocznie się w czwartek 24 czerwca.

Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina w niej, że Konstytucja RP zapewnia każdemu wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje także prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Staje się to szczególnie ważne dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej, czasem zagrażającej życiu i zdrowiu.

"Pacjenci przebywający w szpitalach mają prawo do opieki duszpasterskiej. W sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia szpital jest obowiązany umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania" - zaznacza RPO.

Stanowisko RPO w sprawie opieki duszpasterskiej w szpitalach jest powtórzeniem opinii wydanej przez Rzecznika w ub. roku.

Irena Lipowicz zwróciła się w sierpniu 2013 r. do ministra zdrowia Bartosza Arłukowicza z pytaniem, czy w służbie zdrowia odmawia się duszpasterzom dostępu do pacjentów. Jak informowała, do biura RPO napływały bowiem "sygnały dotyczące braku posług duszpasterskich w niektórych zakładach służby zdrowia".

RPO przypominała, że taka sytuacja jest prawnie niedopuszczalna, gdyż świadczenie posług religijnych i opieki duszpasterskiej w placówkach służby zdrowia przewidziane jest w wielu aktach normatywnych regulujących stosunki państwa z Kościołami i związkami wyznaniowymi w Polsce - od Konstytucji RP i Konkordatu, poprzez ustawy do szczegółowych rozporządzeń Ministra Zdrowia.

RPO skupiła się szczególnie na sytuacji w hospicjach. Nawiązywała w swoim wystąpieniu do wątpliwości co do interpretacji przepisów ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, która powinna określać status posługi duszpasterskiej np. w placówkach opieki paliatywnej. Jak zwracała uwagę RPO, ustawa ta nie wymienia jednoznacznie hospicjów wśród podmiotów leczniczych (art. 4), ale przewiduje w art. 12 ust. 1 pkt 4, iż stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych, innych niż szpitalne, udziela się także w hospicjach.

"Na tym tle powstaje wątpliwość czy hospicja mają prawo do zatrudnienia kapelanów, mogących świadczyć posługi religijne dla chorych, którzy z racji przebywania w hospicjum znajdują się bardzo często w ciężkim stanie zdrowia. Dla osób tych opieka duchownego i posługa religijna może mieć istotne znaczenie, także w wymiarze zdrowotnym. Wydaje się więc niezbędne jednoznaczne objęcie hospicjów przepisami dopuszczającymi zatrudnienie kapelana szpitalnego" - uważa Irena Lipowicz.

Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpowiedział wiceminister zdrowia Sławomir Neumann. Zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 4 i art. 12 ustawy o działalności leczniczej hospicja są przedsiębiorstwami podmiotów leczniczych wykonującymi stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, przez które "rozumie się (...) świadczenia szpitalne, jak i (...) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne. Te ostatnie wykonywane są w: zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie i pielęgnacyjno-opiekuńczym, zakładzie rehabilitacji leczniczej bądź w hospicjum (...)" - odpowiedziało MZ.

Powołując się na przepisy ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przyznał, że pacjent przebywający w placówce wykonującej działalność leczniczą "ma prawo do opieki duszpasterskiej, zaś w sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia ww. podmiot jest obowiązany umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania".

"W celu realizacji tego prawa podmiot leczniczy jest zobowiązany do poniesienia kosztów jego realizacji chyba, że przepisy odrębne stanowią inaczej" - dodał Neumann.

"Prawo do opieki duszpasterskiej - przypomniało MZ - obejmuje prawo do bezpośredniego kontaktu z opiekunem duchowym wyznawanej przez siebie religii, umożliwienia uczestnictwa w obrzędach religijnych organizowanych w szpitalu, przyjmowania sakramentów, a w sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia powodującego odczucie zagrożenia prawo do niezwłocznego zawiadomienia duchownego wyznawanej przez pacjenta religii i umożliwienie z nim kontaktu. W tym celu pacjent powinien otrzymać informację, jakiego wyznania kapelani sprawują opiekę duszpasterską w szpitalu, w jaki sposób można się z nimi skontaktować, gdzie i o której godzinie odbywają się nabożeństwa".

Resort zdrowia zwrócił jednak uwagę, że przepisy ustawy o prawach pacjenta nie regulują, w jakiej formie np. dyrektor szpitala zadba o prawo pacjentów do korzystania z posługi duszpasterza (czy i jaką podpisze z kapelanem umowę, w jaki sposób umożliwi mu wejście na teren szpitala itd.), nakłada jedynie obowiązek poniesienia kosztów jego realizacji.

Wybór w tym zakresie, zwłaszcza jeśli chodzi o placówki prywatne, należy do kierownika podmiotu leczniczego. W przypadku, gdy szpital jest jednostką budżetową i jego kierownik podejmie decyzję o zatrudnieniu kapelana szpitalnego, kwestie jego wynagrodzenia reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2013 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę pracowników podmiotów leczniczych działających w formie jednostki budżetowej.

"Z kolei decyzja o istnieniu kaplicy w podmiocie leczniczym jest pozostawiona kierownikowi tego podmiotu" - napisało MZ.

Zdaniem krajowego duszpasterza służby zdrowia ks. Stanisława Warzeszaka, przypadki odmowy współpracy z kapelanami zdarzają się najczęściej właśnie w prywatnych jednostkach służby zdrowia, choć dotychczas były one nieliczne. - Odmowa posługi kapelana, gdy pacjent wyraźnie tego chce, występuje raczej rzadko. Niemniej zdarzają się przypadki ideologicznych uprzedzeń. Problemy polegają głównie na trudnościach w dostępie do pacjenta. Nie ma bowiem spontanicznych wezwań kapelana do pacjenta, ten musi szukać z nim kontaktu, co nierzadko jest trudne - powiedział KAI ks. Warzeszak.

Ministerstwo zdrowia nie dysponuje danymi na temat liczby kapelanów służby zdrowia. Według krajowego duszpasterza służby zdrowia, w szpitalach, hospicjach, domach opieki społecznej i innych placówkach posługuje ok. 1500 kapelanów. "Na pełnych etatach jest bardzo niewielu, ok. 20 proc. i tylko w dużych jednostkach. Na ogół są to cząstkowe etaty" - dodał ks. Warzeszak.