TŘEBÍČ - chrześcijańskie i żydowskie zabytki

Wspaniała romańska bazylika wznosi się ponad malowniczą, pełną wąskich zaułków, dzielnicą żydowską - oto morawski Třebíč, jedno z dwunastu miejsc w Republice Czeskiej wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Początki miasta wiążą się z założonym w 1101 roku - przez Przemyślidów - klasztorem benedyktynów. Niestety, nie dotrwał do dziś w pierwotnej postaci, bowiem w XVI i XVII stuleciu został przebudowany na zamek. Zachował się natomiast klasztorny kościół - wspaniała romańsko-gotycka bazylika św. Prokopa wybudowana w latach 1240-1260. Jej monumentalny urok dodatkowo podkreśla doskonałe połączenie cech charakterystycznych, i dla jednego, i dla drugiego stylu. Budowniczowie zastosowali romańską koncepcję architektoniczną, będąc jednak już zaznajomionymi z nowym stylem gotyckim, wykorzystali typowe dla niego rozwiązania np. żebrowe sklepienia krypty. Wchodząc do bazyliki warto zwrócić uwagę na przedsionek i ozdobny portal zwany Rajską Bramą. Piękne wnętrze zachowało majestatyczną średniowieczną surowość i elegancję.

Bazylika - z zamienionym na muzeum dawnym klasztorem, a później zamkiem - góruje nad małymi domkami dawnej żydowskiej dzielnicy, wciśniętej między rzekę Jihlavę, a strome zbocza jej doliny.

Pierwsza wzmianka o ludności wyznania mojżeszowego w Třebíču pochodzi z 1410 r. Żydzi zaczęli osiedlać się w miejscowości głównie ze względu na odbywające się w niej targi.

Gmina żydowska, dynamicznie rozwijająca się przez wieki, na początku XIX stulecia stała się największą na Morawach (1170 osób). Poważne zmiany w jej funkcjonowaniu przyniósł 1848 rok, w którym to Żydzi uzyskali pełne prawa obywatelskie i możliwość swobodnego przemieszczania się. Zaczęli wówczas wyprowadzać się z dawnego getta do lepszych domów w Třebíču, a wielu wyjechało do dużych miast. Koniec kilkusetletnich dziejów społeczności żydowskiej Třebíča przyniosła II wojna światowa. Niemcy wywieźli mieszkańców getta do obozów zagłady. Przeżyło tylko dziesięć osób.
Dawna dzielnica żydowska zalicza się dziś do najlepiej zachowanych w Europie. Do najcenniejszych jej zabytków należą oczywiście synagogi: Stara i Nowa (Tylna). Wbrew nazwie o wiele ciekawsza jest ta druga, wzniesiona w stylu barokowym w 1669 roku. Wyróżnia się pięknym wnętrzem z freskami pochodzącymi z lat 1706-1707. Warto obejrzeć także ekspozycję pamiątek po trzebiczskich Żydach, na którą składają się przede wszystkim przedmioty kultu. Niezwykła jest też makieta dawnego miasta żydowskiego - historię najciekawszych zabytków można odtworzyć z nagrania. Synagoga Stara, należąca obecnie do Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego, wzniesiona została w latach 1639-1642. Jest więc niewiele starsza od Tylnej.

Koniecznie trzeba zwiedzić także cmentarz żydowski. Położony jest niezwykle malowniczo, na stoku zalesionego wzgórza. Jest jednym z największych - pod względem powierzchni - w Republice Czeskiej. Zachowało się na nim około 3000 nagrobków, a najstarszy pochodzi z 1625 r. Bardzo ciekawe jest prześledzenie przemian stylowych w rzeźbie sepulkralnej, a także tych obyczajowych w dziejach tutejszej społeczności żydowskiej. O ile bowiem najbardziej wiekowe macewy ozdobione są charakterystycznymi symbolami religijnymi i opisane wyłącznie po hebrajsku, o tyle te pochodzące z przełomu wieków formą praktycznie nie różnią się już od grobowców znanych z cmentarzy chrześcijańskich, a obok napisów hebrajskich pojawiają się również czeskie, a także niemieckie.

Koniecznie trzeba zajrzeć do Třebíča - miasta, w którym tak szczególnie łączą się dzieje i zabytki chrześcijańskie i żydowskie, dziś wspólnie figurujące na liście UNESCO i razem rozsławiające miasto w świecie.

Źródło: Bazylika i synagoga, dziennikpolski24.pl