Spór o krzyż harcerski rozstrzygnie sąd

Spór między ZHP i ZHR o prawa do krzyża harcerskiego będzie musiał rozstrzygnąć sąd - ZHP zaskarżył decyzję Urzędu Patentowego, który w ub.r. unieważnił jego prawa ochronne na tę odznakę. Pierwsza rozprawa w WSA w Warszawie ma odbyć się w przyszłym tygodniu.

Krzyż harcerski to odznaka nadawana członkom organizacji harcerskiej podczas składania przyrzeczenia. Wzorowana jest na odznaczeniu Virtuti Militari. Jako odznaka polskiego harcerstwa został zatwierdzony podczas konferencji zjednoczeniowej ZHP w 1918 r.

W trwającym kilka lat postępowaniu przed Urzędem Patentowym (UP) Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej zarzucał Związkowi Harcerstwa Polskiego, że ten w 2000 r. złożył wniosek o ochronę prawną wzoru tej najważniejszej odznaki harcerskiej w złej wierze - wiedząc, że jest ona używana także przez inne organizacje, w tym ZHR.

Przedstawiciele ZHR dowodzili, że ZHP nie powinien mieć wyłącznego prawa do krzyża harcerskiego, bo zarówno przed II wojną światową, w jej trakcie, jak i po 1945 r. był on legalnie używany przez liczne organizacje harcerskie. Ponadto, w ich ocenie monopol ZHP na używanie krzyża został zniesiony w 1990 r., wraz z nowelizacją ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Ostatni argument podzielił UP.

Z kolei reprezentujący ZHP podkreślali, że organizacja ta wystąpiła o ochronę znaku jedynie, by zapobiec wykorzystywaniu go w sposób komercyjny, nielicujący z ideą harcerstwa i nigdy nie podejmowała kroków, których celem byłoby uniemożliwienie innym organizacjom harcerskim korzystania z tego znaku.

W skardze ZHP na decyzję UP podkreślono, że "krzyż harcerski od zarania dziejów harcerstwa był zawsze i wyłącznie odznaką organizacyjną ZHP" i obowiązywał w tej organizacji "począwszy od 1916 r., przez cały okres II RP, następnie w konspiracyjnym ZHP, działającym w okresie okupacji pod kryptonimem Szare Szeregi. W latach 1945-1950 był odznaką ZHP, a od chwili reaktywowania ZHP podczas Zjazdu Łódzkiego (w grudniu 1956 r. - PAP) obowiązuje do dziś".

ZHR ma jednak wątpliwości co do ciągłości prawnej ZHP. Zwraca uwagę, że tuż po II wojnie światowej ruch harcerski w Polsce zlikwidowano, a ZHP reaktywowano w 1956 r. na bazie struktur Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej - odpowiednika radzieckiego Komsomołu.

W ocenie władz ZHR prawo do spuścizny przedwojennego ruchu harcerskiego ma Związek Harcerstwa Polskiego, który do dziś funkcjonuje w Londynie. Organizacja ta formalnie powstała w 1946 r., ale z przedwojennym statutem; na jej czele stanął wówczas Michał Grażyński, który na przewodniczącego krajowego ZHP został wybrany w 1938 r. i nigdy z tej funkcji nie został odwołany. Insygnia władzy w ZHP przekazał Naczelnictwu w Londynie na początku lat 60. XX w.

W czerwcu ub.r. UP unieważnił prawo ochronne ZHP, stwierdzając m.in., że "zgłoszenie spornego znaku towarowego narusza zasady współżycia społecznego, a mianowicie zasady swobodnego dostępu do symboli i odznaczeń harcerskich tradycyjnie stosowanych przez te organizacje".

ZHP wniósł o uchylenie tej decyzji, zarzucając UP m.in., że "na potrzeby postępowania stworzył, w sposób wręcz dowolny, nową zasadę współżycia społecznego".

W odpowiedzi na skargę ZHP Urząd podkreślił, że "nie istnieje zamknięty katalog zasad współżycia społecznego", bo kształtują się one "wraz ze zmianami zachowań społecznych oraz przepisów prawa". Jak zaznaczył UP, w swej skardze ZHP podkreślił, że sporny znak towarowy został zgłoszony, by zapobiec używaniu go przez podmioty niezwiązane z ruchem harcerskim, a nie w celu jego używania, "a więc wbrew podstawowemu celowi, dla którego realizuje się istota zgłoszenia i ochrony znaku towarowego".

Prawa ochronne na wzór krzyża harcerskiego UP przyznał Głównej Kwaterze ZHP w 2004 r. Od tej pory podlegał on ochronie, jako "znak towarowy CZUWAJ" (taki napis znajduje się na odznace). Sprzeciw wobec decyzji urzędu zgłosiło Naczelnictwo ZHR, które uznaje krzyż za tradycyjną odznakę ruchu harcerskiego w Polsce. A używanie takich odznak, tak jak tradycyjnego hymnu i symboliki harcerskiej, wpisane jest w Statut ZHR uchwalony w 1989 r.

ZHR istnieje od 1989 r. i jest - po ZHP - drugą co do wielkości organizacją harcerską w Polsce. Dziś do ZHR należy ok. 15 tys. członków; do ZHP - ok. 120 tys.