Efrem

Jest to imię biblijne (nosił je jeden z synów Józefa), pochodzące od hebrajskiego ephraim 'kurz, piasek, popiół, ziemia'. Przejęte zostało bądź w formie Efraim (Ephraimus), bądź w formie Efrem (Ephraem). Do Europy dostało się wraz z chrześcijaństwem.

W Polsce imię nie poświadczone (mogło ono występować w klasztorach).

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Ephraimus, Ephraem, ang. Ephraim, fr. Ephra-m, Ephrem, niem. Ephrem, Ephräm, ros. Efrem.

Święci, którzy nosili to imię, stanowią w wykazach hagiograficznych siedmioosobową grupę. Ale w większości znani są tylko małemu gronu specjalistów. Wyjątek stanowi święty czczony od dawna na Wschodzie, a od jakiegoś czasu także na Zachodzie, gdzie w r. 1920 ogłoszono go doktorem Kościoła. Jest to:

Efrem Syryjczyk, diakon. Urodził się około r. 306 w Nisibis, w Mezopotamii lub w jej okolicach. O życiu jego wiemy niewiele. Szczegóły zaczerpnięte z niektórych późniejszych opowiadań mają charakter legendarny. Mimo to osobowość świętego, człowieka niezmiernie ujmującego i urzekająco pobożnego, promieniuje z jego pism. Pewne jest, że w kształtowaniu jego wiedzy i wiary wielką rolę odegrał biskup Nisibis, Jakub (303-338). Wpływ wywarł także następca Jakuba, Wologeriusz (346-361). Za jego to prawdopodobnie rządów Efrem wyświęcony został na diakona. Był już wtedy cenionym w Nisibis nauczycielem. Gdy w r. 363 miasto oddano Persom, Efrem wraz z innymi wyemigrował do Edessy. Zajął tam przy biskupie Barsesie to samo stanowisko, co w Nisibis. Być może, przez czas jakiś przebywał na pustyni, zasadniczo jednak zajmował się nauczaniem i prowadzeniem chórów kościelnych. Wedle Kroniki edesseńskiej zmarł 9 czerwca 373 r. Pozostawił po sobie olbrzymią spuściznę literacką, dotychczas wszechstronnie jeszcze nie zbadaną. Składają się na nią: 1) liczne dziełka egzegetyczne (objaśnienia do poszczególnych części Pisma Św.); 2) mowy, w tym także mowy polemiczne, wszystkie zaś napisane w oryginalnej metryce; wreszcie 3) dwa duże zbiory hymnów. Te ostatnie składają się znowu z dwu gatunków literackich: poematów przeznaczonych do recytacji (memre) oraz utworów przeznaczonych do śpiewu (madrasze. Z pierwszych na uwagę zasługują Pieśni nisibijskie (Carmina Nisibena), w których poeta opisuje oblężenie miasta i wysławia biskupa Jakuba. W wielu innych wyraża swe gorące przywiązanie do Matki Najśw. i wielbi Jej cnoty. Mówi również o rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii, ofiarnym charakterze mszy św., znaczeniu modlitwy za zmarłych, postach, dziewictwie itd. Poruszając te zagadnienia teologiczne, jest zawsze dydaktykiem wyczulonym na potrzeby duszpasterstwa, a równocześnie wielkim pieśniarzem, który wypowiada się językiem poetyckim, choć niejednokrotnie nieco przeciążonym epitetami. Nie ulega wątpliwości, że jego poematy bywały często śpiewane lub recytowane przez wiernych. O popularności utworów świadczy zresztą obfitość wersji i przekładów. Uczeni rozróżniają cztery wersje pism Efrema, mianowicie grecką, łacińską, ormiańską i gruzińską i na tej podstawie usiłują ustalić tekst autentyczny. Wielu znało Efrema przede wszystkim jako autora hymnów i modlitw do Matki Najśw. Doktorem Kościoła ogłosił go Benedykt XV (1920). Grecy wspominali świętego w dniu 28 stycznia. U Bedy widniał pod dniem 9 lipca, natomiast Florus jego wspomnienie umieścił pod dniem 1 lutego. Tam też do niedawna widniało ono w Martyrologium Rzymskim. Reforma liturgiczna z r. 1969 przywróciła dla niego 9 czerwca, a to najprawdopodobniej jest dies natalis wielkiego pieśniarza.