Elizeusz

Imię biblijne (Elishá) pochodzenia hebrajskiego, rozumiane jako: 'Bóg wybawił; Bóg jest wybawieniem'. Septuaginta transkrybuje to jako Elisá lub Elisaie. W Nowym Testamencie jest Elissaios, co przejęła łacina jako Eliseus.

Imię w Polsce poświadczone już w wieku XIII, ale w czasach nowszych nie używane.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Eliseus, ang. Elisha, fr. Élisée, niem. Elisäus, ros. Jelisej, wł. Eliseo.

Istnieje kilku chrześcijańskich świętych, którzy nosili to biblijne imię. Ukażemy dwóch, ale wypada poprzedzić ich sylwetką proroka, który widnieje nie tylko na kartach Biblii. Jest też obecny w martyrologiach oraz w księgach liturgicznych chrześcijaństwa.

Elizeusz, prorok. Nie przypomina swego mistrza Eliasza. Był synem zamożnego wieśniaka, który posiadał co najmniej dwanaście par wołów. Abel-Meholah, skąd pochodził, Euzebiusz i inni utożsamiali z Tell-Abu Sifri, położonym na zachodnim brzegu Jordanu. Około r. 860 Eliasz wezwał go do swego boku. Był zrazu jego sługą. Potem, jak nam to opisuje 2 Krl 2, przejął po nim sukcesję. Stało się to za panowania Ochozjasza. Wkrótce towarzyszy już wyprawie przeciw Moabowi. Dynastii Achaba nie sprzyja, popiera natomiast Jehu, za którego panowania jego znaczenie wzrosło. Podobnie działo się za Joachaza (814-798). Zmarł w czasie rządów Joasza, a więc na początku VIII stulecia. W 2 Krl, w rozdziałach 2-13, znajdujemy liczne relacje o jego czynach. Nie zebrano ich w porządku chronologicznym i nie posiadają jednolitego charakteru. Ukazuje się w nich nade wszystko jako cudotwórca i to cudotwórca, o którym - gdyby nie epizod z niedźwiedziami rozszarpującymi dzieci (2, 23-24) - można by powiedzieć słowami Ewangelii, że -przeszedł, dobrze czyniąc-. Jest zarazem doradcą królów. Jorama podtrzymuje moralnie w czasie wojny z Syrią. Interweniuje, aby wynieść na tron Jehu, choć nie sam namaszcza go na króla. W czasie klęsk za Joasza jest duszą patriotycznego oporu i to do tego stopnia, że Joasz zwie go swym ojcem. Ów patriotyzm w sposób ścisły łączy z żarliwym jahwizmem. Jest świadom jego uniwersalistycznego znaczenia. W duchu tego uniwersalizmu wytycza szlaki, na które wstąpi potem prorok Amos. Ale w pamięci pokoleń przetrwa może przede wszystkim dzięki swej mocy cudotwórczej. Jego niezwykłe czyny będą fascynować wielu. Znajdą też swe echa w chrześcijańskiej literaturze hagiograficznej, poniekąd również w legendzie o relikwiach proroka, przenoszonych do Aleksandrii czy Rawenny. Wpiszą go do chrześcijańskich kalendarzy. Grecy umieszczą go tam osobno pod dniem 14 czerwca oraz razem z innymi prorokami pod dniem 20 lipca. Natomiast Martyrologium Rzymskie wspomina go z powołaniem się na św. Hieronima w pierwszym z tych terminów.

Elizeusz Vardapet. Tak niektórzy nazywają ormiańskiego pisarza; jego życie i chronologia ciągle są przedmiotem dyskusji. Żył może w VI stuleciu, ale nie jest też wykluczone, że był bliższy wydarzeniom opisywanym w swym głośnym eposie - dziełku historycznym, w którym opowiada o -wojnie ormiańskiej i Wardanie-. Chodziło o powstanie Ormian, którzy pod wodzą Wardana I zbrojnie przeciwstawili się próbom narzucenia im mazdaizmu przez perskiego władcę Jezdegerda II. Stało się to w r. 451. Wardan Magominian, jego dziewięciu towarzyszy i ponad tysiąc żołnierzy poległo wówczas w nierównej walce. Kościół ormiański czci ich jako świętych. Sam natomiast Elizeusz był także autorem wielu innych pism, zwłaszcza homilii, ale ciągle wraca niepewność co do czasu, w którym żył i tworzył. Kościół ormiański czci swego doktora w dniu 27 lutego.

Elizeusz z Ławryszkowa. Miał być synem jakiegoś możnowładcy, a na dworze Mendoga zajmował wysokie stanowisko. Zatęskniwszy za życiem samotnym, osiadł wśród błot Ławryszkowa, w pobliżu Nowogródka. Tam miał go później spotkać jakiś mnich, który go zapoznał z regułą bazyliańską. Około r. 1255 (sic!), gdy już posiadał towarzyszy, wybudował kościół i klasztor. Długo nim zarządzał, ale pewnego dnia jakiś młody człowiek, opętany przez diabła, zabił go, następnie dotknąwszy się jego szczątków, ozdrowiał. Świętym miał go na synodzie w r. 1514 ogłosić biskup Józef Sołtan, metropolita kijowski. Unici wspominali Elizeusza w dniu 23 października.