Henoch (Enoch)

Imię biblijne pochodzenia hebrajskiego: Hanok (gr. Henoch) 'poświęcenie' lub 'rozpoczynający, początkowy'. Wielokrotnie wspominane w Biblii. Nosili je: syn Kaina i ojciec Irada (Rdz 4, 17-18; Rdz 5, 22-23); jeden z pięciu synów Midiana, wnuk Abrahama i Ketury (Rdz 25, 1-4; 1 Krn 1, 32-33); pierwszy z czterech synów Rubena (Rdz 46, 9; Wj 6, 14; 1 Krn 5, 3).

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Henochus, Enocus, ros. Enoch.

Imię nosiło wielu mężów wspominanych w księgach Starego Testamentu. Z nich najsłynniejszym stał się jednak patriarcha sprzed potopu, potem zaś nie tylko centralna postać bogatej twórczości apokryficznej, ale także - w niektórych środowiskach chrześcijańskich - adresat czci najzupełniej podobnej do tej, jaką świadczono świętym. Jemu też dlatego kilka słów tu poświęcimy:

Henoch, patriarcha. Gdy o księgi biblijne chodzi, wspominają go przede wszystkim rozdziały 4. i 5. Rdz. W jahwistycznej genealogii Kaina (4, 17) jest jego synem. Natomiast w ujęciu kapłańskim, bogatszym, choć sformułowanym zwięźlej, jest dopiero na siódmym miejscu (5, 18-24), przy czym podkreślono, że żył krócej niż jego ojciec Jered: tylko 365 lat (wedle tygodni roku słonecznego). Zaznaczono zarazem, że był w poufałym kontakcie z Bogiem i że znikł przedwcześnie. Przypomina w tym postać Endmedurankiego, który w pierwotnej genealogii królów babilońskich także zajmuje siódme miejsce i przez Boga-Słońce obdarowany został objawieniami. Być może, w jakimś związku z tą pozycją pozostaje tekst Syr 44, 16, w którym czytamy: -Henoch podobał się Panu i został przeniesiony jako przykład nawrócenia dla pokoleń-. Z tym to właśnie wierszem wiąże się z kolei długa lista przeróżnych wersji apokryficznych, nazywanych ogólnie Księgą Henocha. W jej bliższe omawianie wchodzić tu nie możemy. Zaznaczmy skrótowo, że obecnie rozróżnia się Księgę Henocha etiopską, grecką, hebrajską i słowiańską. Są one ciągle przedmiotem interesujących badań, na które wiele światła rzuciło odkrycie kilku tekstów hebrajskich i aramejskich w znaleziskach qumrańskich (1947-1949, wyd. przez D. Barthélemy'ego i T. Milika w r. 1955). Dodajmy ponadto, że Henoch słowiański (Księga tajemnic Henocha) jest dziełem jakiegoś judeo-chrześcijanina ze środowiska hellenistycznego; miało ono służyć propagowaniu idei tego środowiska, a powstało na początku II stulecia. Wracając do samej postaci patriarchy, spowitej w tak bogate legendy, należy zauważyć, że jego -zabranie- czy -przeniesienie- to nie zmartwychwstanie, ale -wstąpienie-, podobne do Eliaszowego (2 Krl 2, 11). Syr 49, 14 zwie je -uniesieniem-. To -uniesienie- oddziałało silnie na wyobraźnię i spekulacje rabinistyczne. Fascynowały zarazem teksty o Henochowej poufałości z Bogiem. Nasuwały przypuszczenia, że poruszał z Nim takie tajemnice, jak: upadek aniołów, bieg historii, koniec świata, zstąpienie Syna Człowieczego, Wybranego itd. Literatura związana z imieniem Henocha miała z kolei wpływ na inne apokryfy żydowskie, ale też na mentalność niektórych gmin chrześcijańskich. Jud 14-15 cytuje Księgę Henocha formalnie. Potem znów patriarchę odnajdywano w jednym z dwóch Świadków, o których mówi Ap 11, 3. Wreszcie Hbr, pochwalając postawę patriarchy (11, 5), głosi: -Przez wiarę Henoch został przeniesiony, aby nie oglądał śmierci-. Nie mogło to także nie oddziaływać na urabianie zwyczajów kultowych. Koptowie mieli Święto Enocha, które obchodzili 22 stycznia; natomiast 19 lipca wspominali jego -wstąpienie-. W menologiach syryjskich widniał pod dniem 7 lipca.