Kancjusz, Kancjanusz I Kancjon

Te należące do tej samej rodziny wyrazowej imiona są pochodzenia łacińskiego i należą do klasy cognominów. Kancjusz (Cantius) to cognomen powstałe na podstawie wyrazu pospolitego cantus 'śpiew' lub cantio 'piosenka'. Zatem Cantius to 'śpiewny' lub 'lubiący śpiew'. Kancjanusz to wtórne cognomen utworzone od pierwotnego Kancjusz (Cantius) za pomocą sufiksu -anus, który oznaczał adoptowanych członków rodziny lub wyzwoleńców. Kancjonella zaś to spieszczenie za pomocą formantu -ella pierwotnego cognomen Cantia.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Cantius, Cantianus, Cantionella, wł. Canzio, Canziano, Canzionella.

Kancjusz, Kancjanusz i Kancjonella, męczennicy z Akwilei. Inskrypcje wskazują na to, że w Akwilei rzeczywiście mieszkał ród nazywany Cantii, ale legenda dopatrywała się w męczennikach rzymian, którzy do miasta przybyli w ślad za św. Chryzogonem. Wiązano ich też ze św. Protem, który miał być ich nauczycielem. Nie wiemy, kiedy ponieśli śmierć męczeńską, bo wersje późnej legendy różnią się co do tego: za Karyna (283-285), Dioklecjana (284-305) lub Maksymiana (285-305). W każdym razie ich kult był kultem starodawnym, dobrze zaświadczonym, a zapewne także odzwierciedlonym w jakiejś wczesnej, zaginionej Pasji. Najwcześniejsza wersja tej, która się zachowała, pochodzi z V w. i jest już utworem powieściowym. Mamy ponadto starożytną homilię ku ich czci, długo przypisywaną św. Ambrożemu, oraz drugą, zredagowaną przez św. Maksyma z Turynu. Martyrologium Hieronimiańskie wspominało ich w rozmaitych terminach: 30 i 31 maja oraz 14, 15 i 17 czerwca. W Martyrologium Rzymskim widnieją pod drugą z tych dat. O szerokim zasięgu ich dawnej czci świadczy m.in. patronat kapituły wrocławskiej oraz popularyzacja na staropolskiej scenie szkolnej.