Nicetas (Niketas)
Imię pochodzenia greckiego: Nik-tas, od wyrazu pospolitego ník- 'zwycięstwo'. Łacina przejęła je jako Nicetas. Na ziemiach ruskich notowane w formach: Mikita, Mikyta, Nikita, Nikyta. Dokumenty polskie poświadczają formy Mikita i Mikitka (1429, 1459) oraz patronimica Mikicicz, Mikicin.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Nicetas, gr. Nik-tas, fr. Nicétas, ros. Nikita, ukr. Mykyta, wł. Niceta.
Co najmniej dziesięciu mężów tego imienia pojawia się w historiografii kościelnej z tytułem świętego. Z uwagi na nikłe oznaki kultu i równie nikłe znaczenie historyczne trzech z nich możemy tu pominąć. Oto zwięzłe prezentacje pozostałych:
Niketas, syn cesarza Maksymiana. Historycznych wiadomości o nim brak. Wedle legendarnego opowiadania greckiego miał być synem Maksymiana, a śmierci męczeńskiej miał dostąpić w Nikomedii. Potem identyfikowano go niejednokrotnie z Niketasem Gotem. To najwyżej można zakładać, że około r. 300 w Nikomedii męczeństwa dostąpił jakiś chrześcijanin o imieniu Niketas. Wspomnienie obchodzono 15 września.
Niketas Got. W Bizancjum nazywano go megalomartyr, co świadczy o jego wysokiej pozycji w dziejach kultu. Był Gotem. Razem z innymi ziomkami zginął jako ofiara prześladowania w czasach króla Atanaryka, zapewne około r. 371. Grecka Passio opowiada o jego arystokratycznym pochodzeniu, o pokrewieństwie z biskupem Teofilem itd. Około r. 375 relikwie przeniesiono do Mopsuestii, gdzie też zbudowano dla nich bazylikę. Kościół, który w Konstantynopolu istniał pod wezwaniem męczennika, także szczycił się później (XII w.) z posiadania relikwii. W w. XIV miano je przenieść do Wenecji. Wspomnienie obchodzono 15 września.
Nicetas, biskup Remezjany. Ta starożytna miejscowość (dziś Bela Palanka, na terenie Serbii), położona była w prowincji Dacia Mediterranea, na trasie wiodącej z Naissus (dziś Nisz) do Sardyki (dziś Sofia). W IV stuleciu istniała już tam stolica biskupia. O samym Nicetasie, który mniej więcej w latach 366-414 zasiadał na tej stolicy, wiemy bardzo mało. Dwa razy wyprawiał się do Italii, w r. 398 oraz w r. 401/402. Był wówczas m.in. gościem św. Paulina z Noli, z którym się zaprzyjaźnił. Paulin dedykował Nicetasowi strofy, w których wychwalał jego duszpasterską gorliwość oraz starania o nawrócenie Daków i ariańskich oraz pogańskich Gotów. Gennadiusz przypisuje Nicetasowi sześć Libelli instructionis. Zachowały się fragmenty pism: De ratione fidei, De potentia Spiritus Sancti, De symbolo; liturgiczne homilie De vigiliis i De psalmodiae bono; oraz traktat De diversis appellationibus (Christi). Gennadiusz przypisuje mu ponadto pismo Ad lapsam virginem, ale jest może ono identyczne z pseudo-ambrozjańskim De lapsu virginis consecratae. Pozostaje rzeczą sporną, czy należy mu też przypisać hymn Te Deum. W wymienionych pismach prawdy wiary Nicetas wykłada w sposób bardzo jasny i prosty, dostosowany do animae rusticae. Broni wyznania nicejskiego, homoousios, boskości Ducha Świętego przeciw macedonianom. Cennym dokumentem dla dziejów symbolu wiary pozostają jego komentarze. On to jako pierwszy wzmiankował obcowanie świętych, communio sanctorum. Wedle Paulina skomponował również hymny i inne liturgiczne pienia. Wiadomo ponadto, że Magnificat przypisywał św. Elżbiecie. Zmarł po r. 414, może w dniu 22 czerwca. Synaksaria tego łacinnika nie wspominały. Na Zachodzie zniekształcono mu imię (Nicea) i pod wpływem Paulina wpisano do niektórych martyrologiów. Baroniusz, nie spostrzegłszy wspomnianego zniekształcenia, uwzględnił Nicetasa w dwóch miejscach: 22 czerwca i 7 stycznia.
Nicetas, biskup Apolloniady, w Bitynii (Apollonii-). Wedle synaksarium konstantynopolitańskiego był obrońcą świętych obrazów w czasie ikonoklazmu. Wnoszą stąd niektórzy, że stał się ofiarą prześladowania w czasach Leona Izauryjczyka (717-740) i że zginął może w r. 733. Jest to przypuszczenie czysto hipotetyczne. Dość, że wspominano go od niepamiętnych czasów w dniu 20 marca i że to wspomnienie zaczerpnięte zostało z jakiejś zaginionej Vita.
Nicetas z Medikion (Bitynia). Urodził się w r. 760. Wcześnie wstąpił do klasztoru Medikion, położonego nad Morzem Czarnym. W r. 790 otrzymał święcenia kapłańskie. Wkrótce potem został ihumenem. Klasztor pod jego rządami został powiększony. W r. 815 wiele wycierpiał na skutek prześladowania wywołanego po wstąpieniu na tron Leona Armeńczyka. Zmarł 8 kwietnia 824 r. Jego szczątki sprowadzono i triumfalnie pochowano w Medikion. Do synaksarium wpisano go pod dniem 3 kwietnia. Pod tym również dniem widnieje w Martyrologium Rzymskim.
Nicetas (Nikita), biskup Nowogrodu. Pochodził z Kijowa. Wcześnie przyjął habit mnicha w Ławrze Pieczerskiej. Kierując się ambicją młodzieńczą, zamknął się potem w rekluzji i oddał studiowaniu Starego Testamentu. Pozował już podobno na proroka i rządcę sumień, ale przed pokusą próżności, która towarzyszyła tym pozom, uratowała go modlitwa współbraci. Dzięki niej oddał się znów ascezie zakonnej i rychło odzyskał to, co utracił przez próżną chwałę. W r. 1096 powołano go na stolicę biskupią w Nowogrodzie Wielkim. Miał tam zasłynąć z daru cudów. Zmarł 30 stycznia 1107 r. Około r. 1558 odnaleziono jego nietknięte ciało i przeniesiono je do soboru Św. Zofii w Kijowie. Był tam czczony w dniach 30 stycznia i 30 kwietnia.
Nicetas (Nikita) Perejasławski. Pochodził z Perejasławia pod Rostowem. W młodości burzliwe wiódł życie. Gdy jednak usłyszał wezwanie Izajasza (1, 16): -Obmyjcie się, czyści bądźcie-, zadrżał i zwrócił się ku pokucie. Opuściwszy dom i rodzinę, schronił się wówczas w monasterze, a następnie został słupnikiem. Wśród ludu pojawiła się później wieść, że przechowuje na kolumnie skarby. Napadli go wówczas zbójcy i w celach rabunkowych zamordowali. Miało się to stać w r. 1186. Ciało złożono we wspomnianym klasztorze, który też potem przyjął nazwę od jego imienia. Wspomnienie obchodzono w dniu 24 maja.