Nikon

Imię pochodzenia greckiego, utworzone na podstawie greckiego wyrazu pospolitego ník- 'zwycięstwo' lub 'bogini zwycięstwa'; może też być skróceniem dwuczłonowych imion złożonych z pierwszym członem ník-.

W Polsce notowane od XV w., ale wyłącznie z Rusi Czerwonej. Dziś znane wśród wyznawców Kościoła wschodniego.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Nicon, gr. Ník-n, ang., niem. Nikon, fr. Nicon, ros. Nikon, ukr. Nykon, wł. Nicone.

W Martyrologium Rzymskim imię pojawia się dwa razy. W innych, pełniejszych wykazach hagiograficznych Zachodu do tych dwóch postaci dodano trzy jeszcze, pojawiające się na greckim Wschodzie. W rzeczywistości świętych o tym imieniu było więcej. Było ich więcej także dlatego, że czci doznawało kilku Nikonów - przedstawicieli prawosławia ruskiego. Tu spośród wszystkich wybieramy tych, którzy w dziejach chrześcijaństwa zajęli miejsca bardziej poczesne, a w dziejach kultu bardziej wyraziste.

Nikon z Taorminy. Pochodzić miał z Neapolu. Wiarę przyjął dzięki Teodorowi, biskupowi z Cyzyku. Osiadł następnie na Sycylii, a w Taorminie został biskupem. Zginąć miał razem z 99 uczniami w dniu 23 marca 250 lub 251 r. W Martyrologium Rzymskim błędnie zlokalizowano to męczeństwo w Cezarei Palestyńskiej. Wzmiankę o Nikonie odnajdujemy także w Passio Agathae, ale rzetelnych historycznych wiadomości o nim nie posiadamy.

Nikon z Besozzo (nad Lago Maggiore). To święty lokalny, o którym nic właściwie nie wiemy. Gdy w r. 1566 św. Karol Boromeusz wizytował północne krańce diecezji mediolańskiej, wydobyto spod posadzki miejscowego kościoła szczątki świętego i umieszczono je w godniejszym miejscu. Utworzono ponadto bractwo dla podtrzymywania jego kultu. Wspomnienie obchodzone było 18 kwietnia.

Nikon Metanoita. Pochodził z prowincji zwanej Pontus Polemoniacus (nad Morzem Czarnym, na zachód od Trapezuntu), a więc z pobliża terenów zamieszkanych wtedy przez Ormian, na skutek czego niektórzy niesłusznie dopatrywali się w nim Ormianina. Urodził się około r. 930. Wcześnie uszedł z domu rodzinnego i w Chrysopetra, na pograniczu Pontu i Paflagonii, został mnichem. Gdy ojciec odnalazł go w klasztorze, uszedł na zachód i przez trzy lata żył w eremie. Następnie działał jako kaznodzieja wędrowny, wzywający do pokuty. Wtedy to właśnie zyskał sobie przydomek Metanoita (gr. metanoeite - -czyńcie pokutę-). Po oswobodzeniu Krety z panowania Arabów (960 r.) udał się tam z podobną misją. Potem wędrował jeszcze po Peloponezie, a działalności na tym terenie patronowali strateg Bazyli Apokakos oraz metropolita lacedemoński Teopempt. W pobliżu Sparty założył w końcu klasztor, w którym też 26 listopada 998 r. zmarł. Jego żywot, przez Sirmonda przetłumaczony na łacinę, stał się cennym źródłem do poznania stosunków w cesarstwie bizantyńskim X stulecia.

Nikon Pieczerski. Na Zachodzie nazywa się go nieraz Kijowskim, a Nestor nazwał go Wielkim. Skąd pochodził i kiedy się urodził, nie wiemy. Na scenie historycznej pojawił się w szóstym dziesięcioleciu XI w. jako najbliższy współpracownik świętych Antoniego i Teodozego. Razem z nimi stał się współzałożycielem sławnej Ławry Pieczerskiej i w jej początkowych dziejach odegrał rolę niepoślednią. Swą szczególną pozycję zawdzięczał między innymi temu, że był kapłanem. On to podobno z polecenia Antoniego udzielił tonsury i habit mnisi wręczył Teodozemu. Potem (około r. 1060) podobnej ceremonii przewodniczył, gdy do klasztoru przyjmowano Warłaama i Jefrema, dworzan księcia Izasława. Naraził się wówczas temu ostatniemu i uchodzić musiał do Tmutorakania, gdzie założył klasztor filialny. Kiedy zmarł tamtejszy władca, książę Rościsław, posłował do Świętosława, księcia czernihowskiego. W r. 1068 wrócił do Ławry Pieczerskiej. W pięć lat później klasztor wystąpił w obronie praw senioralnych, na skutek czego Nikon znów naraził się władcy, tym razem Świętosławowi, i powtórnie uchodzić musiał to Tmutorakania. Do Kijowa wrócił prawdopodobnie w pierwszej połowie 1077 r., po śmierci Świętosława. Obrano go wówczas ihumenem na miejsce usuniętego Stefana. Na stanowisku trwał do śmierci, tzn. do r. 1088. Zmarł zapewne w dniu 23 marca, jak chcą menologia ruskie, w których wspominany jest jako święty. Historycy podkreślają ponadto jego zasługi dla wystroju mozaikowego i malarskiego klasztornego soboru. Za jeszcze bardziej cenny należy uznać udział Nikona w redagowaniu i sporządzaniu Zwodu pieczerskiego. Jest ten udział niewątpliwy, dyskusyjnymi pozostają natomiast sam zakres udziału i czas powstania. W każdym razie imię Nikona pozostaje na zawsze związane z początkami latopisarstwa pieczerskiego. Odosobniona hipoteza Prisełkowa, jakoby Nikona należało utożsamiać z metropolitą Hilarionem, wśród znawców przedmiotu uznania nie znalazła.

Nikon z Radoneża. Pochodził z Jurjewa, gdzie też spędził młodość. Wcześnie zetknął się ze św. Sergiuszem z Radoneża, stał się jego ulubionym uczniem i następcą. Mistrz wysłał go najpierw do Sierpuchowa, do klasztoru, zwanego Wysockim. Nikon przyjął tam habit, później święcenia kapłańskie. Wróciwszy do Sergiusza, miał okazję przejąć się jego duchem i zaczerpnąć z doświadczeń wielkiego mnicha. Po śmierci Sergiusza został ihumenem. W czasie napadu Tatarów musiał ze wspólnotą opuścić klasztor, później oglądać jego zgliszcza. Przyłożywszy się do pracy, klasztor odbudował i powiększył o nowy kościół, który został dedykowany Trójcy Przenajświętszej. Nikon zmarł w r. 1427, po trzydziestu siedmiu latach sprawowania urzędu. Pochowano go w pobliżu mistrza. Żywot sporządził Pachomiusz Logotheta. W poczet świętych Cerkiew zaliczyła Nikona w r. 1547. Wspomnienie przypada 17 listopada.