Pantelejmon

Imię pochodzenia greckiego, utworzone z członów: pan-, pantós 'cały, wszystek' oraz -ele-m-n 'miłosierny, litościwy'.

W Polsce notowane od XV w. w formach: Pantalemon, Pantalej, Pentalej, ale wyłącznie z Rusi Czerwonej, a więc zapewne ukraińskie. Od imienia pochodzi nazwisko Pantelic, Pantelewicz.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Pantalemonus, Pantelemonus, gr. Pantele-m-n, ukr. Pantalejmon, Pantelejmon.

Pod dniem 27 lipca Martyrologium Rzymskie wspomina dwóch świętych tego imienia, przy czym drugi występuje w towarzystwie biskupa Maura i Sergiusza. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa wzmianka o drugim męczenniku jest mylnym powtórzeniem pierwszego wspomnienia i dlatego możemy ją tu pominąć. Pominiemy także Pantaleona, mnicha etiopskiego z VI stulecia, nieznanego zupełnie w innych krajach. Najsłynniejszym stał się niewątpliwie

Pantelejmon (Pantaleon), męczennik z Nikomedii. Był bohaterem epickiej Passio, która zdobyła sobie ogromne powodzenie. Zachód zaopatrzył się w kilka łacińskich wersji tego utworu, ale istnieją też wersje arabska, gruzińska, ormiańska i koptyjska. Wedle opowieści Pantelejmon był synem poganina i chrześcijanki. Już jako lekarz dostał się na dwór Maksymina i Galeriusza. Jakiś ukrywający się chrześcijanin ukazał mu wtedy dobrodziejstwa wiary. Przyjął ją i odtąd ze swymi lekarskimi usługami łączył modlitwę. Dokonał dzięki temu kilku cudów, które przypominają cuda ewangeliczne. Zadenuncjowano go u cesarza, na którym te cuda nie wywierały wrażenia. Kiedy Pantelejmona torturowano, zdołał jednakże nawrócić oprawców. Został ścięty w dniu 27 lipca. Na Wschodzie i Zachodzie czczono go bardzo intensywnie. W prawosławiu zaliczono go później do Wielkich świętych lekarzy, podczas gdy Kosma i Damian byli tylko Małymi świętymi lekarzami. W Rzymie patronował trzem kościołom. Lyon zaś szczycił się posiadaniem głowy świętego. Wreszcie zaliczono go do czternastu wspomożycieli.