Petronela
Imię pochodzenia łacińskiego, genetycznie cognomen (w formie zdrobniałej) od nomen gentilicium Petronia (zob. PETRONIUSZ). W czasach chrześcijańskich imię to skojarzono ze św. Piotrem.
Polszczyzna przyswoiła je sobie w ten sposób, że łac. element -nilla został skojarzony ze słowiańskim elementem -miła, występującym jako drugi człon imion. Powstała tak forma Piotrumiła. W dokumentach imię notowane od przełomu XIII/XIV w. w formach: Piotrumiła, Pietromiła, Petronella, Petronilla.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Petronella, Petronilla, ang. Petronilla, Pernella, Parnel, fr. Pétronille, Perronelle, wł. Petronilla.
W literaturze hagiograficznej pojawiają się cztery Petronele. Jedną z nich pominiemy. Jest w hagiografii klasycznym purum nomen - świętą znaną wyłącznie z imienia; jej relikwie benedyktyni z Bobbio odkryć mieli w XV stuleciu i to z wieloma innymi. Dodamy natomiast zwięzłą informację o Petroneli, kreowanej w polskiej literaturze ludowej.
Petronela rzymska. Martyrologium Rzymskie utożsamia ją z córką św. Piotra apostoła. Nawiązuje w ten sposób do apokryficznych Acta Petri oraz Acta Philippi. Swe życie miała zakończyć w Rzymie, gdzie odmówiła ręki Flaccusowi, możnemu rzymianinowi. Zmarła śmiercią naturalną. Opowieść o niej wyrosła wokół legendy, zawartej w Gesta Nerei et Achillei, męczenników, którzy spoczywali na Cmentarzu Domitylli, tam gdzie pochowana była także autentyczna męczennica Petronela. Istnienie tej ostatniej potwierdza fresk z drugiej połowy IV wieku, który znajduje się w podziemnej bazylice przy Via Ardeatina. Gdy za Jana I (523-526) bazylikę odrestaurowano, dedykowano ją już św. Petroneli. Zaś za Pawła I jej relikwie przeniesiono (757 r.) w pobliże relikwii rzekomego ojca pierwszej Petroneli, a więc do Bazyliki św. Piotra. Ślady kultu odnaleźć można w Sienie, Lukce i w Niemczech. Gest Pepina Małego, który przyczynił się do wspomnianej translacji za Pawła I, sprawił, że do XVI w. Petronelę uważano też za patronkę Francji. Wspomnienie w martyrologium przypada 31 maja.
Petronela z Aubeterre. Była żoną Gilberta, przedstawiciela szlachty owerniackiej, wychowanego na dworze Ludwika Otyłego. Na swej ojcowiźnie wiódł on życie możnego i bogobojnego pana. Przyjaźnił się z Arnulfem, pierwszym opatem premonstratensów w Dilo (Yonne). W r. 1146 wziął udział w krucjacie zorganizowanej przez Ludwika VII. Gdy wyprawa się nie udała, postanowił porzucić życie w świecie. Petronela i ich córka Poncja podzielały jego wzniosłe uczucia. Ufundowały wówczas w Aubeterre klasztor dla mniszek. Petronela została jego pierwszą ksienią, a następczynią była potem córka. Gilbert tymczasem wiódł życie w eremie, po czym ufundował w Neuffonts klasztor dla mnichów oraz szpital, w którym opiekował się chorymi. Następnie w Dilo przyjął habit premonstratensa. Gdy jako taki wrócił do Neuffonts z kilkoma zakonnikami, wybrano go na opata. Zmarł wkrótce potem, 6 czerwca 1152 r. Czczono go razem z żoną oraz córką jako świętego. Kiedy zmarła Petronela i Poncja, nie wiemy. Były zawsze nieco w cieniu Gilberta.
Petronela z Moncel. W 1309 r. Filip Piękny ufundował w Moncel (pod Pont-Sainte-Maxence, w diecezji Beauvais) klasztor dla klarysek. Dedykowano go św. Janowi Chrzcicielowi. Zamieszkało w nim dwanaście zakonnic. Ksienią została Petronela z Provins, która wywodziła się z hrabiów z Troyes. Instalowano ją w obecności króla i jego małżonki, Joanny Burgundzkiej. W r. 1337 konsekrowano kościół klasztorny. W siedem lat później Petronela zrezygnowała z urzędu. Zmarła 1 maja 1355 r. Aż po swe rozproszenie w XVIII w. klaryski z Moncel czciły ją jako świętą.
Petronela z Góry Św. Anny. Jest postacią kreowaną przez dwóch pisarzy XIX w., tworzących świadomie dla ludu i to najwyraźniej w duchu pewnego patriotyzmu. J. Lompa uczynił ją pustelnicą z Góry Św. Anny, a jej osobliwą -historię- związał z powstaniem kościuszkowskim. Karol Miarka, który opowieść przerobił i amplifikował, związał dla odmiany swą bohaterkę z dziejami konfederacji barskiej i Legionów Dąbrowskiego. Hrabina Petronela Korzeniowska straciła w szczególnych okolicznościach męża i syna. Sama ocalona została przez konfederatów. Osiadła potem w pobliżu franciszkańskiego ośrodka na Górze Św. Anny, w miejscu nazywanym Pustynią. Wiodła tam życie jako eremitka. Oddawała się bogomyślności, ale też zajmowała nauczaniem dziewcząt. Pod koniec życia w schorowanym i przedwcześnie zmarłym zakonniku rozpoznała swego syna Stanisława. Sama zmarła 14 lipca 1811 r. i pochowana została w grobowcu zakonnym, pośród spoczywających tam franciszkanów. Mimo podania -daty- i miejsca spoczynku nie wydaje się, aby Miarce przyświecała chęć rozbudzenia rodzimego kultu. Zamierzenia utworu były dydaktyczne i moralizatorskie. Niemniej jesteśmy tu o krok od modły stosowanej przez niektórych hagiografów średniowiecza. W świadomości ludu, dla którego opowieść była przeznaczona, mogła ona kreować nową lokalną świętą.
Opowieść J. Lompy nosiła tytuł: Historia o pobożnej i błogosławionej Petroneli, polskiej pustelnicy na górze Chełm, u Św. Anny na Górnym Śląsku. Przeróbka K. Miarki nosiła tytuł: Petronela, pustelnica z Góry Św. Anny, Opowiadanie historyczne. Autor opublikował ją najpierw w swym Katoliku, w latach 1876 (nry 39-52) - 1877 (nry 1-37). Ukazywała się potem w Mikołowie w formie książeczki (1897 i około 1900, a chyba także w Warszawie w 1908 r.), por. I. Mierzwa, Literatura dla ludu, (w) D. Simonides (red.), Folklor Górnego Śląska, Katowice 1989, 316.