Restytuta
Imię pochodzenia łacińskiego, żeński odpowiednik męskiego RESTYTUT.
Odpowiedniki obcojęz.: łac., ang., niem. Restituta, fr. Restitute, wł. Restituta.
Pod imieniem tym w zapisach martyrologicznych znaleźć można sześć wspomnień. Wiele okoliczności wskazuje jednak na to, że w rzeczywistości dotyczą one tylko trzech postaci. Tyle też wspomnień zwięźle tu omówimy.
Restytuta, męczennica z Bizerty. Prawdopodobnie jest jedną z czternastu niewiast spośród licznej grupy męczenników, którzy śmierć za wiarę ponieśli 12 lutego 304 r. Nazywa się ich męczennikami z Abiteny. Mówić o nich będziemy pod hasłem Saturnin, Feliks, Datyw i towarzysze. Wolno również przypuszczać, że w czasie prześladowania wandalskiego za Genzeryka (439) relikwie tej męczennicy wywieziono do Italii, może najpierw na wyspę Ischia. Gdy w X stuleciu wypadało w Neapolu uzasadnić nowy kult Restytuty, anonimowy autor, którzy wiele zapożyczył z innych pism hagiograficznych, zwłaszcza z Historia persecutionis Wandalicae Wiktora z Wity, ułożył pasję dla tej świętej. Utrzymywał w niej, że pochodziła z Kartaginy, a zginęła w Terniza (dzisiejsza Bizerta). Skazano ją na śmierć, którą ponieść miała przez spalenie na łodzi, pozostawionej na pełnym morzu. Spokojnie na niej zasnęła, potopili się natomiast oprawcy. Łódź szczęśliwie dopłynęła do wyspy Ischia, gdzie świętą pochowano. Jej kult dotarł następnie do Neapolu, gdzie przez całe średniowiecze świadczyły o nim kalendarze i teksty liturgiczne. Wspomnienie obchodzono 17 maja. Natomiast w Benewencie, w Kapui i na Sardynii, gdzie świętą uważano za postać odrębną, obchodzono wspomnienie 27 maja.
Restytuta, Cyryl i towarzysze, męczennicy z Sora. Posiadamy żywot, sporządzony w XII stuleciu. Nie zasługuje on na uwagę. Badacze epoki sądzą, że do czynienia mamy z nowym ośrodkiem kultu świętej, o której mówiliśmy powyżej. Inni przypuszczają natomiast, że chodziło o bliżej nie znaną męczennicę rzymską, żywo czczoną w Sora. W każdym razie w 1104 r. Paschazy II poświęcił tam bazylikę pod jej wezwaniem. Odbudowywano ją dwukrotnie po trzęsieniach ziemi, w r. 1654 i 1915. Kult zaaprobowano w 1797 r. Wspomnienie obchodzono 27 maja. Dodajmy ponadto, że cesarz Ludwik II uprosił relikwie tej świętej. Umieszczono je pod Soissons, w miejscowości nazywanej dziś Arcy-Sainte-Restitute.
Restytuta, matka Euzebiusza z Vercelli. Jest postacią fikcyjną, wymyśloną przez pisarza, który w VIII stuleciu skomponował pełen fantazji i wielu anachronizmów żywot wielkiego biskupa. Wedle jego opowieści, Restytuta wcześnie owdowiała. Zabrała wówczas dwoje nieletnich dzieci i udała się z nimi do Rzymu. Papież Euzebiusz je ochrzcił i nadał im odpowiednio imiona: Euzebiusza i Euzebii. Po powrocie do domu Restytuta rychło została ujęta i poniosła śmierć męczeńską. Ten ostatni szczegół nasuwał przypuszczenie, że tu także na wyobraźnię oddziałał kult męczennicy afrykańskiej. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że w Vercelli wspomnienie miejscowej Restytuty obchodzono w tym samym dniu, co wspomnienie tamtej: 17 maja.