Choroba Parkinsona - objawy i leczenie

Nazwa tej choroby pochodzi od londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który jako pierwszy opisał to schorzenie na początku XIX wieku. Od tego czasu rozpoczęty się liczne badania naukowe, które pozwoliły dziś z dużą precyzją umiejscowić i stosunkowo dobrze określić przyczynę choroby i opisać jej naturalny przebieg.

Jakkolwiek leczenie choroby Parkinsona (eh. P), należącej do grupy chorób zwyrodnieniowych centralnego układu mózgowego, ze swej natury nie jest jeszcze zadowalające, to jednak postępy w zrozumieniu patomechanizmu tego schorzenia można traktować jako duży sukces nowoczesnej medycyny.

Określenie "choroba zwyrodnieniowa" oznacza też, że ma ona charakter przewlekły i postępujący, nieodwracalny w swoim naturalnym rozwoju.

Trzeba w tym miejscu podkreślić, że pojęcie "eh. P" nie oznacza tego samego co "parkinsonizm". To drugie bowiem oznacza istnienie schorzenia o podobnych objawach jak w eh. P ale niekoniecznie wywołanych tymi samymi czynnikami co w eh. R Dla przykładu pakinsonopodobne objawy możemy spotkać w nasilonej miażdżycy mózgu, różnych zatruciach (np. pestycydami), stanach po urazach czaszki.

Zasadniczymi objawami zarówno eh. P jak i parkinsonizmu z innych przyczyn jest charakterystyczna triada:

1. spowolnienie ruchowe,
2. drżenie kończyn,
3. sztywność mięśni.

Choroba ta częściej dosięga mężczyzn niż kobiety, a średni wiek chorych to 58 lat. Rosnące od lat zainteresowanie tym schorzeniem wynika z tego, że zaczyna mieć ono coraz poważniejszy wymiar medyczno-społeczny w starzejących się coraz bardziej społeczeństwach krajów wysoko uprzemysłowionych. W Polsce cierpi na nią około 60 tys. osób, co stanowi prawie 1,5% populacji powyżej 65. roku życia.

Istotą choroby Parkinsona jest zwyrodnieniowe obumieranie komórek nerwowych, znajdujących się w istocie czarnej (tac. substantia nigra) w głębi mózgu, których zadaniem jest wytwarzanie dopaminy, w wyniku czego zostaje uszkodzony system wewnątrzmózgowych połączeń komunikacyjnych, których substancja ta jest pośrednikiem.

Dopamina to chemiczny neuroprzekaźnik odpowiedzialny głównie za prawidłową koordynację ruchów i odpowiednią sztywność (napięcie) mięśni. Ponieważ mózg ma duże właściwości kompensacyjne, objawy Parkinsona pojawiają się dopiero, gdy obumrze około 80 proc. komórek istoty szarej wytwarzających dopaminę.

Symptomy

Konsekwencją stopniowej utraty neuroprzekaźnika dopaminy jest:

• drżenie rąk, ramion, nóg, żuchwy i całej twarzy,
• sztywność kończyn i tułowia,
• spowolnienie ruchów,
• upośledzenie koordynacji ruchowej i utrzymania równowagi.

W związku z tym, że objawy wymienione wyżej pojawiają się zwykle powoli w przeciągu lat i nakładają się na typowe objawy starzenia się - w tym miażdżycy i chorób zwyrodnieniowych stawów - rozpoznanie w początkowych stadiach może być trudne i niejednoznaczne. Dopiero kiedy stają się one coraz bardziej nasilone i u pacjenta pojawiają się trudności z chodzeniem, mówieniem i wykonywaniem prostych czynności życiowych sprawa staje się coraz bardziej ewidentna. Jednym ze specyficznych objawów, które już we wczesnych fazach może pomóc w rozpoznaniu, jest drżenie pozostających w spoczynku dłoni, obserwowane u 75% pacjentów.

Innymi początkowymi dolegliwościami mogą być: zmiany w mówieniu, trudności w przewracaniu się z boku na bok w łóżku oraz kłopoty z chodzeniem (typowe: z rozpoczęciem chodzenia), z częstymi upadkami, zmiany w piśmie (litery stają się małe - tzw. mikrografia), nastrój depresyjny, ślinienie się (szczególnie w nocy).

Najbardziej dokuczliwe są tak zwane pierwotne objawy choroby Parkinsona: sztywność mięśni, drżenie, powolność i ubóstwo ruchów, trudności w utrzymaniu równowagi i w chodzeniu.

Uwaga: warto zwrócić uwagę na sposób wspomnianych wyżej drżeń rąk; w eh. P przybiera ono często postać opisywaną jako "liczenie pieniędzy" lub "kręcenie pigułek". Objaw ten nasila się podczas stresu.

Diagnoza

Ponieważ nie ma konkretnego, wystarczająco charakterystycznego testu na obecność Parkinsona (tak jak to jest np. w zawale serca - ekg lub w cukrzycy - poziom cukru), rozpoznanie choroby stawia się na podstawie jej klinicznych objawów (wywiad chorobowy i neurologiczne badanie przedmiotowe). Pomocną wskazówką w rozpoznaniu może być także efekt próbnego leczenia lewodopą, która jest prekursorem (tj. substancją wyjściową w produkcji) brakującej w mózgu dopaminy. Wyraźna poprawa przemawia jednoznacznie za eh. R Dokładna diagnoza jest kluczowa dla leczenia, ponieważ różne formy parkinsonizmu wymagają odrębnego postępowania.

Leczenie

Najczęstszą formą leczenia jest farmakoterapia, która choć nie przywraca utraconej funkcji substancji czarnej mózgu, ale uzupełnia przynajmniej częściowo i w pewnym przedziale czasowym dopaminę. Od początku lat sześćdziesiątych standardem w leczeniu eh. Parkinsona jest wspomniana już lewodopą, prekursor dopaminy. Stosuje się ją często z tzw. agonistami dopaminy. W przeciwieństwie do lewodopy nie są środkami, które w mózgu ulegają przemianie w dopaminę, ale jakby naśladują one lewodopę, tj. działają pobudzająco na receptory mózgowe dopaminy.

Selegilina to inny lek, który może być stosowany razem z lewodopą i ma za zadanie hamowanie enzymu rozkładającego dopaminę. Przypuszcza się, że selegilina może spowalniać tempo rozwoju choroby. Nie istnieje jednak żaden konkretny dowód potwierdzający tę hipotezę.

Różnego rodzaju zabiegi neurochirurgiczne są zazwyczaj stosowane, jeśli konwencjonalne leczenie farmakologiczne nie odnosi większego skutku. Najczęściej wykonywanym zabiegiem jest palidotomia, polegająca na przecięciu struktur w obrębie tzw. gałki bladej. Celem zabiegu jest zredukowanie bądź wyeliminowanie drżenia. Inną metodą jest tzw. talamotomia, podczas której chirurg niszczy niewielki obszar zwany wzgórzem (skupisko istoty szarej), co ma na celu wyeliminowanie drżenia jednostronnego. Statystyki pokazują, że tą metodą można wyeliminować drżenie u znacznego procenta pacjentów.

Zalecane są również zabiegi ogólnie usprawniające: fizykoterapeutyczne, masaże i kąpiele. Celem leczenia jest przede wszystkim poprawienie jakości życia chorego poprzez zahamowanie postępu choroby.