Synod dla Amazonii - pierwszy tydzień obrad

Pierwszy tydzień obrad Specjalnego Zgromadzenia Synodu Biskupów dla Amazonii poświęcony był głównie przemówieniom uczestników obrad, którzy odnosili się do wybranych treści dokumentu roboczego („Instrumentum laboris”).

Relacja kard. Hummesa

Obrady rozpoczęło wprowadzające wystąpienie relatora generalnego zgromadzenia kard. Cláudio Hummesa. Zwrócił on uwagę na brak kapłanów w Amazonii, „czego konsekwencją jest brak Eucharystii, choćby niedzielnej, a także brak dostępu do innych sakramentów”. „Opieka duszpasterska - mówił - składa się ze sporadycznych wizyt, zamiast odpowiedniej codziennej troski”. Tymczasem „udział w sprawowaniu Eucharystii, przynajmniej w niedzielę, jest konieczny do pełnego i stałego rozwoju wspólnot chrześcijan i do prawdziwego doświadczania Słowa Bożego w życiu ludzi”. Dlatego „na etapie lokalnych konsultacji miejscowe wspólnoty, misjonarze i rdzenni mieszkańcy, postawieni wobec pilnych potrzeb, których doświadczają członkowie większości wspólnot katolickich w Amazonii, poprosili o otwarcie drogi do święcenia żonatych mężczyzn pozostających w swoich wspólnotach, potwierdzając zarazem wielkie znaczenie daru celibatu w Kościele”.

Brazylijski hierarcha dodał, że refleksja powinna dotyczyć też uznania i umocnienia posługi kobiet, które przewodzą wielu wspólnotom katolików w Amazonii. Zachęcił przy tym uczestników Synodu, by nie ulegali tradycjonalizmowi. Zwrócił uwagę, że „tradycjonalizm, który pozostaje związany z przeszłością, to jedno, ale prawdziwa tradycja, która jest żywą historią Kościoła, to coś innego”. Nawiązując do słów papieża Franciszka, przypomniał też, że Bóg jest dawcą nowości i każdorazowo oczekuje od wiernych pełnego zaufania.

Relator generalny przypomniał o potrzebie obrony rdzennych plemion regionu Amazonii, które powinny być traktowane podmiotowo na swoich terenach. Przynaglał też do zajęcia się wyzwaniami ekologicznymi, przypominając, że „troska o wspólny dom” jest częścią misji Kościoła. Wymienił też konkretne wyzwania, z jakimi mierzą się mieszkańcy Amazonii, a którym będą musieli stawić czoła także uczestnicy Synodu w czasie swych obrad. Są to m.in. problem prywatyzacji dóbr naturalnych, takich jak woda, agresywne połowy i polowania, zanieczyszczenia spowodowane przemysłem, będące źródłem chorób, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, handel narkotykami, rosnące patologie w społeczeństwie.

Katolicy pierwszej i drugiej klasy

Kluczowe pytanie, na jakie synod stara się odpowiedzieć brzmi: jak dotrzeć z Jezusem w Eucharystii do tych wspólnot, w których nie ma kapłana? Na przykład w jednym z regionów Amazonii, na terenie odpowiadającym wielkością Włochom, pracuje zaledwie 62 kapłanów. Uczestnicy obrad synodalnych przestrzegli przed podziałem amazońskich wiernych na „katolików pierwszej i drugiej klasy - tych, którzy mogą uczestniczyć w Eucharystii i przyjąć Komunię św. i tych, którzy nie mogą” tego uczynić w każdą niedzielę. Zadali więc pytanie, „jak sprowadzić Jezusa w Eucharystii”, aby nie było katolików „drugiej klasy”, dodając, że pochodzi ono od samych wspólnot pozbawionych Mszy św. i kierownictwa duchowego. Nacisk położyli jednak nie na święcenie żonatych mężczyzn, ale na konieczność ożywienia ewangelizacji i duszpasterstwa powołaniowego.

Ojcowie synodalni wskazali, że celibat jest wielkim darem dla Kościoła, prosząc zarazem o podjęcie refleksji nad możliwością udzielania święceń kapłańskich zaangażowanym we wspólnoty żonatym mężczyznom (tzw. viri probati), ustalając czas trwania i obszar działania ich posługi. Pojawiła się propozycja tworzenia wędrownych grup ewangelizacyjnych, działających na jakimś określonym terenie, w skład których wchodziłby zawsze kapłan lub stały diakon. Ojcowie synodalni wysunęli też propozycję możliwości udzielania diakonatu kobietom, by w ten sposób docenić ich powołanie i rolę w Kościele.

Obrona praw ludności

Mówiono ponadto o konieczności aktywnego włączania się Kościoła w obronę praw ludności tubylczej i o ofierze krwi złożonej w Amazonii zarówno przez misjonarzy, jak i osoby walczące o ochronę swojego terytorium. Przypomniano, że w latach 2003-2017 aż 1 tys. 119 osób zostało zabitych w tym regionie w obronie swej ziemi. Ojcowie synodalni podkreślili, że obowiązkiem Kościoła jest stawanie się głosem prześladowanych i wykorzystywanych ludów Amazonii, a także wspieranie ich w wypracowywaniu praw broniących wspólnego domu i walce z wyzyskiem wielkich koncernów oraz niesprawiedliwością, których padają ofiarą.

W wielu wystąpieniach wybrzmiały też działania zagrażające przetrwaniu plemion tubylczych w Amazonii. Mówiono m.in. konieczności większej ochrony zbiorników wodnych przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez międzynarodowe koncerny oraz o powszechnym łamaniu praw mieszkańców Amazonii. W perspektywie zachodzących na świecie zmian klimatycznych przedstawiono postulat rezygnacji z paliw kopalnych szczególnie przez kraje najbardziej rozwinięte, które w największej mierze odpowiadają za zanieczyszczenie klimatu.

Wskazywano na niszczące skutki przemysłu wydobywczego, proponując np. większą kontrolę nad działającymi w Amazonii przedsiębiorstwami w państwach, w których są one zarejestrowane. Mowa była o tym, że niszczenie środowiska naturalnego jest sprzeczne z wiarą chrześcijańską i że za jego ochronę odpowiedzialne są wszystkie kraje, zwłaszcza najbardziej uprzemysłowione. Wskazywano na potrzebę wypracowania nowego modelu rozwoju i postępu.

Wielu ojców postulowało konieczność głębokiego nawrócenia ekologicznego i przemiany stylów życia oraz przypominania o istnieniu grzechów ekologicznych. Proponowano, aby w katechezie przygotowującej do sakramentu pojednania mówić o tych wykroczeniach przeciw Bogu i bliźniemu. Wskazano na potrzebę teologii ekologicznej oraz duszpasterstwa ekologicznego, a także przypominania o bałwochwalstwach z czasów obecnych i minionych oraz zagrożeniach związanych z dzikim kapitalizmem.

Wskazano, że konieczne jest promowanie stylu życia nie jako absolutnych panów stworzenia, lecz jako gości na ziemi. Podkreślono, że ekologia nie jest zaprzeczeniem rozwoju, natomiast chodzi w niej o zrównoważony rozwój, w którym istotną rolę może odgrywać także technologia.

Inkulturacja

W synodalnej auli mówiono także o konieczności przekroczenia mentalności kolonizacyjnej, która w ubiegłych wiekach charakteryzowała misyjne działania w Amazonii. Wskazano na konieczność zachowania tożsamości kulturowej wszystkich zamieszkujących tam ludów. Zauważano, że każda kultura wnosi swój wkład w katolickość Kościoła. Posługując się terminologią ekologiczną podkreślono, że w ten sposób Kościół staje się „wspaniałym bioróżnorodnym ekosystemem duchowym”, wyrażającym się w różnych wspólnotach, kulturach, tradycjach, formach życia konsekrowanego i posługach.

Ojcowie synodalni przypomnieli, że należy podjąć bardziej pogłębioną refleksję nad tubylczymi tradycjami. Podkreślili, że Kościół uznaje to wszystko, co nie jest związane z przesądami, i może być zharmonizowane z duchem liturgii. W tym kontekście postulowali zaczerpnięcie z doświadczenia wielu wspólnot, które posiadają inkulturowane celebracje niektórych sakramentów, jak np. chrztu, małżeństwa, czy kapłaństwa i rozciągnięcie ich (ad experimentum i zgodnie z rozeznaniem teologicznym, liturgicznym i duszpasterskim) w formie katolickiego rytu amazońskiego, by móc przeżywać i celebrować wiarę w Jezusa.

Mówiąc o potrzebie ewangelizacji Amazonii, zwrócono uwagę na konieczność inkulturacji. Wskazano tu przykład Jezusa. Jego wcielenie jest bowiem najwyższym znakiem inkulturacji, ponieważ Słowo Boże przyjęło ludzką naturę, by uczynić przez to widzialną swą miłość do człowieka. Ojcowie synodalni podkreślili, że na tym właśnie polega zadanie Kościoła, który wezwany jest do wcielania się w życie konkretnych ludzi, tak jak robią to misjonarze w Amazonii.

Tryb prac

10 października rozpoczęły się spotkania w małych grupach, które od tej pory odbywają się na zmianę z seriami przemówień. Jedna wspólna relacja z prac grup przewidziana jest na 17 października. Zostanie ona opublikowana. Natomiast cały ostatni tydzień obrad będzie poświęcony dyskusji nad dokumentem końcowym i jego przyjęciem, które przewidziano na 26 października.

Rozpoczęte 6 października zgromadzenie synodalne nt. „Amazonia: nowe drogi dla Kościoła i ekologii integralnej” zakończy się 27 października. Bierze w nim udział 185 ojców synodalnych, w tym trzech Polaków: biskup pomocniczy archidiecezji Santa Cruz de la Sierra w Boliwii Stanisław Dowlaszewicz oraz dwaj hierarchowie posługujący w Brazylii: Romuald Kujawski, ordynariusz diecezji Porto Nacional i Marian Piątek, ordynariusz diecezji Coari.