225 lat konstytucji Stanów Zjednoczonych

17 września 1787 roku podpisano konstytucję Stanów Zjednoczonych Ameryki. Ta najstarsza ustawa zasadnicza na świecie jest do dziś aktem obowiązującym.

Po wojnie o niepodległość i traktacie pokojowym zawartym w 1783 r. z Anglią, stosunki między powstałymi z kolonii brytyjskich państwami amerykańskimi, które zawiązały konfederację, zaczęły się dramatycznie psuć. Dochodziło do sporów terytorialnych, powstawały granice celne, państwa prowadziły własną politykę zagraniczną.

Stan chaosu i anarchii stworzył dążenie do rewizji aktu prawnego - Artykułów Konfederacji. W maju 1787 r. zwołano spotkanie przedstawicieli 13 państw. Początkowo celem konwencji, która zebrała się w Filadelfii, była rewizja Artykułów Konfederacji. Ostatecznie jej obrady zakończyły się uchwaleniem konstytucji, która przekształcała luźne stowarzyszenie państw, jakim była konfederacja w ściślejszy związek - federację.

Ratyfikacja konstytucji w poszczególnych państwach (stanach) nastąpiła w latach 1787-1790, po przełamaniu oporów przeciwników obawiających się ustanowienia silnej władzy centralnej (federalnej). Konstytucja została przyjęta przez 13 państw. Wybory do pierwszego Kongresu odbyły się w 1789 r., w tym samym roku pierwszym prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki został George Washington.

Preambuła konstytucji rozpoczyna się od słów "My, naród Stanów Zjednoczonych" oznaczających, że suwerenem są obywatele amerykańscy.

Konstytucja wprowadza podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Twórcy konstytucji stworzyli system kontroli i równowagi (check and balances) między tymi władzami, tak, aby jedna z nich nie mogła zdominować żadnej z pozostałych.

Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, czyli parlament składający się z Izby Reprezentantów i Senatu. To, co nie należy do jego wyliczonych w konstytucji kompetencji znajduje się w gestii stanów.

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent wybierany przez obywateli, jednak w skomplikowanym pośrednim procesie, poprzez elektorów. Chociaż w powszechnym odczuciu ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych jest ustrojem prezydenckim, to jednak przyjęty w konstytucji system kontroli i równowagi sprawia, że konstytucjonaliści raczej nie używają takiego określenia.

Oprócz określonych w konstytucji kompetencji Kongresu i prezydenta są jeszcze kompetencje dorozumiane, to znaczy niewymienione w konstytucji, lecz wynikające z jej treści.

Siedem artykułów składających się na tekst konstytucji Stanów Zjednoczonych, podpisanej w 1787 r., pozostaje w mocy do dziś. Konstytucja została jednak rozbudowana o 27 poprawek. To, że jest ich tak mało - wobec kilku tysięcy zgłoszonych propozycji - wynika z faktu, że do uchwalenia poprawki trzeba zgody 3/4 stanów.

Spośród 27 poprawek aż 10 zostało uchwalonych w 1791 r., a więc zaraz po przyjęciu konstytucji przez stany. Są one traktowane jako część konstytucji. Tworzą Kartę Praw (Bill of Rights), zwierającą katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich. Wśród nich są: zakaz wprowadzania religii państwowej, wolność religii, słowa, prasy, zgromadzeń i stowarzyszeń, prawo do posiadania i noszenia broni.

Poprawki określają zasady i formy przeprowadzania rewizji a także zasady związane z procesem karnym i cywilnym. Między innymi zabroniono zmuszania do składania zeznań przeciwko samemu sobie, zagwarantowano, że nikt nie będzie pozbawiony życia wolności i mienia inaczej niż w drodze prawnej. Zakazano kar nieludzkich i okrutnych. Wprowadzono zasadę szybkiego, jawnego procesu przed ławą przysięgłych.

Część poprawek dotyczyła praw obywatelskich. W 1865 r. zniesiono niewolnictwo, a w 1870 r. przyznano prawo wyborcze Afroamerykanom. Kobiety otrzymały prawo wyborcze w 1920 r., natomiast osiemnastolatkowie w 1971 r.

Poprawką do konstytucji wprowadzono (w 1919 r.) i zniesiono (1933 r.) prohibicję. Po prezydenturze Franklina Delano Roosevelta, który czterokrotnie wybierany był na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki, dwudziesta druga poprawka (1951 r.) ograniczyła rządy prezydenta do dwóch kadencji.

Szesnasta poprawka, ratyfikowana w 1913 r., przyznawała Kongresowi prawo nakładania podatku dochodowego na stany. Dzięki temu władza centralna otrzymała fundusze na prowadzenie polityki państwowej, także wobec stanów.

Ostatnią poprawkę ratyfikowano dwadzieścia lat temu. Dotyczy ona wynagrodzenia członków Kongresu i stanowi, że członkowie Izby Reprezentantów i senatorowie nie mogą w trakcie trwania kadencji, którą sprawują, podjąć uchwały o wzroście swoich wynagrodzeń.

W stosowaniu konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki olbrzymią rolę odgrywa Sąd Najwyższy. Konstytucja jest rozumiana tak, jak ją interpretują i jak odczytują intencje jej twórców sędziowie Sądu Najwyższego. Przedmiotem zmieniających się podczas ponad dwustu lat interpretacji jest między innymi podział kompetencji i stosunki między władzami federalnymi i stanami. Decyzje Sądu Najwyższego mogą być obalone tylko poprzez poprawkę do konstytucji.