Święta Agnieszka - męczennica rzymska

Agnieszka, męczennica rzymska, to jedna z najbardziej popularnych postaci czczonych w chrześcijańskiej starożytności.

Zachowane do dziś epitafium na jej cześć ułożył papież Damazy. Sławił ją poeta Prudencjusz. Chwałę jej w traktaciku De virginibus głosił św. Ambroży. Ambrożemu też przypisywano hymn na cześć Agnieszki oraz Passio, czyli opowieść o jej męczeństwie. Istnieją także greckie i syryjskie opowieści.

Mimo to o życiu i śmierci świętej niewiele wiemy. Nie potrafimy nawet ustalić czasu męczeństwa i wolno nam jedynie przypuszczać, iż dokonane zostało za Dioklecjana, może w r. 304. Nie wiemy też, jaki był rodzaj zadanej męki: czy zginęła w ogniu, czy też została ścięta mieczem.

To tylko pewne, że była bardzo młoda, a śmiercią dała świadectwo zarówno swej wiary, jak i przywiązania do czystości. Pewna jest też historyczność postaci, jak i męczeństwa. Posiadamy bowiem wiarygodne dokumenty (Depositio martyrum) z określeniem dnia i miejsca: 21 stycznia przy drodze Nomentańskiej, a z tymi zapisami harmonizują świadectwa, których dostarczyła archeologia. Dodajmy do tego, iż w miejscu, gdzie znajdował się ongiś stadion Domicjana - a na nim wedle tradycji Agnieszka miała ponieść śmierć - zbudowano wcześnie kościół ku jej czci (S. Agnes in Agone), z czasów zaś konstantyńskich pochodzi bazylika wzniesiona nad jej grobem.

Z tego samego czasu pochodzi pierwszy większy wizerunek świętej wyryty na marmurowej płycie; Agnieszka przedstawiona jest tam jako orantka (w postawie modlitewnej) przyodziana w tunikę i dalmatykę. Pierwsze to ogniwo długiego łańcucha dzieł sztuki sławiących jej cześć. Są w tym szeregu dzieła mozaikowe, np. w tejże bazylice z VII w. i w Rawennie z w. VI, płótna Lorenzettiego, van Eycków, Ribery, rzeźby Biosco i wiele innych. Niepodobna wymienić wszystkich atrybutów i szczegółów tych przedstawień. Wymieńmy tylko gołąbki oraz baranki, symbole niewinności i łagodności.

Dodajmy w końcu w związku z tym szczegółem, iż 21 stycznia w bazylice jej imienia odbywa się jeden z najbardziej uroczych obrzędów rzymskich: święci się dwa baranki, które składa się w darze papieżowi i których wełny służą potem do tkania paliuszy.