O psie, kogutku i innych narzędziach górników

Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka z okazji Barbórki zorganizowało wystawę ”Czym się różni pies od kogutka? Czyli rzecz o narzędziach pracy dawnych górników”. Ponieważ w grudniu 2020 r. muzea są zamknięte dla zwiedzających wystawę można zobaczyć online: www.muzeum.wieliczka.pl a jak tylko sytuacja pozwoli także realnie.

Wspomniany w tytule wystawy pies i kogutek to narzędzia, których używali pracownicy wielickiej kopalni soli w przeszłości. Kogutki były narzędziami grupy kopaczy, wózki natomiast obsługiwała grupa zajmująca się transportem urobku tzw. wozacze.

Kogutek to kilof , za pomocą którego górnicy nadawali bryłom soli kształt bałwanów (walców) oraz rozbijali duże bryły soli na mniejsze. Od końca XIII w. do 1914 r., czyli do momentu zakończenia ręcznej eksploatacji soli w wielickiej kopalni, używano kilka rodzajów kilofów. Różniły się budową w zależności od przeznaczenia, posiadały też swoje odrębne nazwy, np. kogutek, kijania…  Potem służyły już tylko do okruszania i wyrównywania ścian.  

Pies to drewniany wózek , który jest skrzynią lub platformą umieszczoną na kółkach. Służył do przewożenia soli. Tego typu wózki wprowadzili do wielickiej kopalni Austriacy w 1785 r. Posiadały one małe kółka więc aby sprawnie poruszały się po nierównych, kopalnianych chodnikach przygotowywano dla nich specjalne podkłady z drewna bukowego. Skąd ich oryginalna nazwa?  Jak wspomina Agricola w czasie jazdy, szczególnie na zakrętach, wydawały dźwięki podobne do szczekającego psa, innym bardziej ten dźwięk kojarzył się z psim skowytem. Początkowo wózki miały drewniane koła, z czasem chcąc wydłużyć wytrzymałość kół zastąpiono je żeliwnymi. Psy dominowały w kopalni do 1861 r. kiedy to powstała pierwsza konna kolejka szynowa, która stopniowa zaczęła spychać je poza główne trakty.

Ekspozycja ”Czym się różni pies od kogutka? Czyli rzecz o narzędziach pracy dawnych górników” prezentuje szeroko tematykę technicznych urządzeń górniczych używanych  w wielickiej kopalni na przestrzeni wieków. W zbiorach Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka zachowało się ich wiele od kilofków i klinów po młoty drewniane i żelazne, dłuta, wiertła,  gracki, osełki, łopaty, taczki, psy i beczki, …. Dzięki nim, w pocie czoła, przez stulecia, pracownicy kopalni eksploatowali i transportowali sól pozostawiając za sobą labirynt komór i korytarzy.

W kopalni nie można funkcjonować bez światła – lampka stanowiła także osobisty sprzęt górnika -  stąd też na wystawie znajdują się kaganki i lampki górnicze z bogatej oraz ciągle powiększanej kolekcji Muzeum.

Szczególnie cenne i wzruszające są przedmioty osobistego użytku wielickich górników pochodzące z kopalni: oryginalne czapki-kapelusze, buty, nakolanniki oraz  gliniany garnuszek.

Urządzenia górnicze i narzędzia są pokazane poprzez różne grupy pracownicze, które ich używały: kopaczy, nosiczy, pakowaczy soli oraz cieśli. Zabytkowe fotografie i dioramy tworzą klimat kopalni i jednocześnie przybliżają dawne metody wydobywcze. Aranżację wzbogacają efekty dźwiękowe, czyli odgłosy pracy młotów i wiertarek.

Na zakończenie warto wrócić jeszcze raz do kilofka - był on uniwersalnym narzędziem występującym także w innych kopalniach. Musiał pełnić ważną rolę i dobrze służyć górnikom skoro znalazł swoje miejsce w górniczym godle.

Prezentowane obiekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.

Autor wystawy: Piotr Witalis

Oprawa plastyczna: Aneta Łapczyńska

Ekspozycja będzie prezentowana w okresie 4.12.2020 - 7.02.2021 r., na razie online a jak sytuacja pozwoli także realnie.

Muzeum zaprasza