Duchowość chrześcijańska ucieleśnia się w historii. Wołanie Ducha Świętego przechodzi na konkretnych ludzi określonego społeczeństwa, aby dziś żyć Ewangelią. Czujność duchowa polega na tym, aby rozpoznawać „znaki czasu" i uzgadniać je z Ewangelią. Jakie są aktualne tematy, obok których duchowość chrześcijańska nie może przejść obojętnie?
Eksterminacja narodu żydowskiego w Europie okupowanej przez nazistów jest tragedią cywilizacyjną, jakiej do tej pory jeszcze nie było: „W Auschwitz umarła idea człowieka i sam człowiek" (Elie Wiesel). Auschwitz jest zamachem na wszystko, co musiało być świętym również dla chrześcijan. Wszystkie późniejsze pokolenia muszą dźwigać konsekwencje Zagłady. Podczas gdy świadkowie tamtych czasów umierają, a historycy próbują rozjaśnić perspektywę ofiar i sprawców, „teologia po Auschwitz", taka jaka jest, walczy o odpowiedni język (E. Wiesel, Po Auschwitz wszystko jest próbą). Należy zastanowić się, jak dalece wychwycone przy tym tematy mają konsekwencje dla praktyki i teologii duchowości chrześcijańskiej:
- Pytanie o Boga. Gdzie był Bóg w Auschwitz? Poszukiwanie pobytu Boga przed, podczas i po „dniach niewypowiedzianych" jest dogłębnie duchowym pytaniem. Jak modlić się po Auschwitz?
- Pytanie o człowieka. Obraz Boga i człowieka są częścią jednej całości. Gdzie był człowiek w Auschwitz?
- Pamięć i pojednanie. Teolog Jan B. Metz zdecydowanie popiera kulturę anamnestyczną i jest przeciwny utracie pamięci historycznej. Pamięć jest pomocą w stawianiu oporu złu i ułatwia okazywanie miłości.
- Oczyszczanie pamięci. Należy do tego pytanie: czy chrześcijaństwo w jakiś sposób przyczyniło się do powstania Auschwitz. Dlaczego tak wielu chrześcijan zostawiło Żydów na pastwę losu?
- W obliczu Żydów. Tożsamość chrześcijańska nie może zapomnieć o cierpieniach narodu żydowskiego. Generalnie należy szukać nowego odniesienia do historii wiary narodu żydowskiego.
- Pojednanie. Czy w obliczu różnych wymiarów czynów istnieje pokuta, (zastępcze) zadośćuczynienie, a w pewnym momencie również pojednanie? Jakie owoce może przynieść praktyka duchowa, etyczna i polityczna?
- Autorytet cierpiących: „My chrześcijanie nigdy już nie powrócimy do Auschwitz, jednak do problemu Auschwitz nie sposób [...] podejść samemu, lecz tylko z ofiarami Auschwitz" (J. B. Metz). Zmarli, zapomniani, poświęceni, zwyciężeni. - trzeba ich zabrać ze sobą i wsłuchać się w ich głos. Czy tradycja chrześcijańskiej pobożności pasyjnej przyniesie owoce dla „chrześcijaństwa wrażliwego na cierpienie"?
Poczynając od nowożytności ludzka wolność przez długi czas emancypowała się z wielu więzi. Świat, który przez to powstał, już prawie nie zna momentów wiążących (nietechnicznych), które wytwarzają lub gwarantują jedność, takich jak: wspólne wartości, cele, uznanie prawdy itd. Monopolizm, uniwersalizm, totalność tub wyłączność są „na wylocie". Z drugiej strony mamy do czynienia z: kompleksami, pluralizmem aż po totalną nieprzejrzystość, które cechują krajobraz umysłowy i duchowy. W takiej atmosferze chrześcijaństwo i Kościół mają przeciwdziałać rozpadowi bezbożnego zsekularyzowanego świata oraz prywatnej czy też kościelnej duchowości zamkniętej na świat. Duchowość chrześcijańska powinna przypominać bardziej - w zależności od sytuacji i powołania - o Ewangelii jako programie alternatywnym (wiara to nie religia, a Chrystus jest Rzeczywistością dla świata i człowieka), następnie zaś ponownie o więzi między życiem wiarą i życiem w świecie. Opierając się na Piśmie Świętym i żywej Tradycji należy wciąż na nowo rozwijać „rozeznawanie duchów". Z pomocą Jego kryteriów należy szukać drogi między nawiązywaniem a sprzeciwem, istotą a tożsamością, otwartością a zdecydowaniem. Dopiero tam, gdzie duchowość chrześcijańska pozna swoją specyfikę, będzie użyteczna dla dialogu z niechrześcijańskimi światopoglądami i duchowościami.
Różnica pomiędzy płcią biologiczną (sex) a płcią kulturową (gender) pojawiła się mniej więcej od 1980 roku w wyniku tendencji feministycznych w nauce. W perspektywie badań genderowych nie ma czegoś takiego jak „naturalne" określenie płci. To raczej płeć społeczna jest wynikiem procesów społecznych, a tym samym uwarunkowana jest czynnikami historycznymi oraz społeczno-kulturowymi. Służąca za podstawę tej perspektywy filozofia konstruktywizmu głosi, że wszelka rzeczywistość posiada struktury społeczne lub polityczne. Celem jest złamanie dominującego dualizmu myślenia świata zachodniego (męskość i kobiecość) oraz wytworzenie równouprawnienia między płciami na wszystkich płaszczyznach.
Powyższe tezy już od dawna funkcjonujące w polityce należy wprowadzić w dialog z chrześcijańskim obrazem człowieka. Tego ostatniego nie można odizolować od zasadniczego przesłania biblijnego - że człowiek został stworzony jako mężczyzna i kobieta. Wynika z tego polaryzacja i równość przy zachowaniu odmienności mężczyzny i kobiety. Równość i odmienność muszą za każdym razem dochodzić swoich praw („różnica nie powinna być ocenia w kategoriach wartości wyższej lub niższej").
Duchowość chrześcijańska powinna sobie stawiać pytania w obliczu dyskusji genderowej:
- „Duchowość mężczyzn" - „duchowość kobiet". Czy taki podział w ogóle ma sens, a jeżeli tak, to na czym polega? A może jest zupełnie na odwrót: pragnienie „życia" na sposób duchowy owymi „różnicami" wymaga specyficznego ukształtowania płciowego?
- Koedukacja. O ile celem pedagogiki chrześcijańskiej jest znalezienie duchowej tożsamości, to czy koedukacja jest w ogóle na miejscu?
- Badanie mistyki. Gdyby współczesne badania mistyki poważniej traktowały wyniki badań genderowych, niektóre stereotypy byłyby nie do utrzymania.
- Duchowość chrześcijańska musiałaby być „integracyjna", a konkretnie: musiałaby pokonywać ustalenia patriarchalne i unikać jednostronnej feminizacji.
Religia mierzona występowaniem w dyskursie publicznym (islam, preambuła do konstytucji Unii Europejskiej itp.) wydaje się być tematem XXI wieku. Interesujące jest szczególnie pytanie o stosunek chrześcijaństwa do innych religii światowych. Wiara w jedyność Boga i jedyność Jezusa Chrystusa, Zbawiciela świata, stanowi istotę chrześcijaństwa: „I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni" (Dz 4,12). W interesie teologii, religii i misji chrześcijaństwa musi leżeć głębsze pojmowanie religii.
Kto pyta o duchowość z pozycji chrześcijańskiej spotyka się z religiami w postawie głębokiej czci i jednocześnie obstając przy kwestii prawdy, traktuje się poważnie. Należy przedyskutować następujące tematy:
- Wieloreligijana modlitwa. Czy można razem się modlić? Światowe Dni Modlitwy o Pokój w latach 1986 i 2002 w Asyżu proponują model modlitwy wieloreligijnej („nie można razem się modlić, ale można być obecnym, gdy inni się modlą").
- „Ile zen zniesie chrześcijaństwo?" Czy chrześcijaństwo może zintegrować duchową praktykę, która wywodzi się z niechrześcijańskiego kontekstu? jedno spojrzenie na programy instytucji edukacyjnych ukazuje, że jest to już od dawna ogólnie przyjęte. Związana z tym dyskusja metodyczna jest prowadzona od 50 prawie lat. Czy metoda da się wydzielić i przekazywać, nie transportując z sobą leżącego u jej podstawy obrazu świata, człowieka i (o ile jest obecny) Boga?
Czy przyszłe pokolenia będą mogły nadal mieszkać na ziemi? Czy dożyjemy załamania klimatu? Samozagłada ludzkości jest tematem często pojawiającym się podczas publicznej debaty. Na różnych płaszczyznach funkcjonuje wiele inicjatyw na rzecz zachowania środowiska naturalnego. Związek z gospodarką światową (hasło: globalizacja) jest nadzwyczaj wyraźny i był już podkreślany przez ekumeniczny „soborowy proces na rzecz pokoju, sprawiedliwości i ochrony stworzenia". Co mogłaby wnieść duchowość chrześcijańska?
- Duchowość stworzenia. Zaduma nad wiarą stworzeń (nie jesteśmy stwórcami, lecz stworzeniem) nie może już traktować własnych wyobrażeń jako miary rzeczy. Duchowość chrześcijańskiego stosunku do świata żyje przez przyjmowanie i odpowiedź.
- Profetyzm społeczny W kwestiach ekonomicznych i politycznych rozstrzyga się czy człowiek jest podporządkowany biblijnemu Bogu.
- Asceza. Chrześcijaństwo ma, podobnie jak inne religie, bogatą tradycję ascetyczną. Jest tu konieczna praca tłumaczeniowa, aby pokazać szanse rezygnacji z konsumpcji.
- Rady ewangeliczne. Ten, kto w duchu rad oddaje Bogu swoją przyszłość, oddając wszystko w Jego ręce, jest wolny, aby wnieść wkład w przyszłość kulturową.
- „My" zamiast „ja". Chrześcijańska duchowość communio zobowiązuje do solidarności.
- Eucharystia. W Eucharystii istnieje zmysłowo doświadczalna najgłębsza więź miłującego Boga z umiłowanym przez Niego stworzeniem,
Spis treści
Wprowadzenie
Fascynacja naśladowaniem
Duchowość: pojęcie i jego poprzednicy
Gwoli prezentacji
1. Naśladowanie w Biblii
1.1. Abraham jako prototyp
1.2. Naśladowanie uczniów
1.3. Wielkanoc - kres naśladowania?
KOŚCIÓŁ PIERWSZYCH WIEKÓW
2. Męczeństwo - dopełnienie naśladowania
2 1 Bycie chrześcijaninem jako indywidualne przestępstwo
2.2. Kontynuacja męki Jezusa
2.3. Ignacy Antiocheński: stać się podobnym do Zbawiciela
2.4. Podsumowanie
3. Chrześcijańska asceza – naśladowanie jako wypatrywanie Boga
3.1. Motywy wczesnochrześcijańskiej ascezy
3.2. Duchowość pustyni
3.3. Naśladowanie jako walka duchowa
3.4. Podsumowanie
4. Chrześcijański monastycyzm – naśladowanie jako „szkoła służby Bogu"
4.1. Grzegorz z Nyssy: „W naśladowaniu dostrzegać wytęsknione"
4.2.Pachomiusz: „święta wspólnota"
4.3.Benedykt z Nursji: „szkoła służby Pańskiej"
Podsumowanie: impulsy okresu Ojców
ŚREDNIOWIECZE
5. Kres naśladowania? - duchowość wczesnego średniowiecza
5.1. Niedoceniany przełom
5.2. Marcin z Tours: naśladowanie „męża Bożego"
5.3. Kolumban z Luxeuil: Opuścić ojczyznę dla Chrystusa
5.4. Aspekty wczesnośredniowiecznej duchowości
5.5. Podsumowanie
6. Naśladowanie poprzez przyjęcie postaci Chrystusa - epoka bernardyńska
6.1. Nowe początki w XI i XII stuleciu
6.2. Bernard z Clairvaux: niełatwy święty
6.3. „Pieśń, która uczy tylko miłości": cystersi XII stulecia
6.4 Podsumowanie
7. Naśladowanie ubogiego Chrystusa - ruchy ubogich w średniowieczu
7.1.„Ubodzy Chrystusa": prostota Ewangelii Franciszek z Asyżu: dosłowne naśladowanie
7.2. Bonawentura: naśladowanie jako odpowiedź pełna wdzięczności
7.4. Podsumowanie
8. Kobiety w orszaku Jezusa - religijny ruch kobiet w średniowieczu
8.1. Eksperyment beginek
8.2. Mistyczna duchowość kobiet
8.3. Mechtylda z Magdeburga: tęsknota Boga za człowiekiem
8.4. Podsumowanie
9. Naśladowanie dla wszystkich - nowe drogi dla świeckich
9.1. Religijne ruchy świeckich
9.2. Walther z Vogelweide: naśladowanie „polityczne"
9.3. Devotio moderna: naśladowanie jako droga do wnętrza
Podsumowanie: główne aspekty średniowiecznej duchowości
NOWOŻYTNOŚĆ I MODERNIZM
10. Bezpieczeństwo w Bogu – mistyka i naśladowanie I
10.1. Marcin Luter: „Radosna zamiana i spór"
10.2. Teresa z Avila: „Niech nic cię nie przeraża"
10.3. )an Adam Móhler
11. Reklamowanie świata dla Boga – mistyka i naśladowanie II
11.1. Ignacy Loyola: szukanie i znajdowanie Boga we wszystkim
11.2. Dietrich Bonhoeffer: naśladowanie jako „atak" na świat
11.3. Introwersja i ekstrawersja: naśladowanie w mistyce i w polityce
Podsumowanie: perspektywy nowożytnej duchowości
12. Odpowiedzialność za siebie przed Bogiem naśladowanie zastępcze
12.1. Teresa z Lisieux: noc oddalenia od Boga
12.2. Leon Bloy: „Płacić za siebie nawzajem"
12.3. „Agonia zamiast narkozy": naśladowanie bezsilności Boga
12.4. Podsumowanie
13. Naśladowanie dzisiaj - duchowe impulsy współczesności
13.1. Sobór Watykański II
13.2. Nowe ruchy religijne
13.3. Aktualne wyzwania
Dygresja: Maryja w historii duchowości chrześcijańskiej
1. Nowy Testament
2. Ojcowie Kościoła
3. Średniowiecze
4. Duchowość Maryjna dzisiaj
Podsumowanie: duchowość chrześcijańska
1. Zasady
2. Akcenty
3. Wielość i jedność
Bez zakończenia: zrozumienie tylko przez naśladowanie
Indeks osób
Christoph Benke
Wydawnictwo „Jedność”
Kielce 2009
Skomentuj artykuł