Agata

Imię żeńskie, do języka polskiego, jak i do wielu języków europejskich przeszło z łaciny kościelnej, gdzie brzmiało Agatha. Do łaciny weszło z języka greckiego, gdzie miało postać Agath-. W greckim było też imię męskie Agathós. Formalnie jedno i drugie to przymiotniki na r. męski i żeński, które znaczą 'dobry' i 'dobra'. Niektórzy uczeni przypuszczają, że imiona te powstały wtórnie z imion złożonych typu Agathód-ros, Agathokl-s itp. przez skrócenie.

W Polsce używane już w XIII w. w postaci Agata, a w XIV w. też Jagata. Z tej postaci wywodzi się postać skrócona Jaga. Używane zdrobnienie (spieszczenie) to Agatka.

W średniowieczu pewne rozpowszechnienie zyskała inna postać tego imienia wywodząca się z Rusi (a tam wprost z greki): Agafija, Hafija, Oafija, Ohafija. Nosiła je m. in. pochodząca z Rusi żona ks. Konrada Mazowieckiego. Stąd forma zdrobniała Ofka.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Agatha, ang. Agatha, Agace, fr. Agathe, Aphte, Chatte, Gaetta, Ogotta, hiszp. Aqueda, Aggie, niem. Agatha, Agathe, ros. Agata, Agafa, Aafeja, wł. Agata, Gaga.

Święte tego imienia tworzą w zestawieniach hagiograficznych małą trzynastoosobową gromadkę, do której jednak doszła gromadka błogosławionych i świętych, wyniesionych na ołtarze w ostatnich czasach.

Agata, męczennica, jest jedną z najbardziej czczonych w chrześcijaństwie świętych, i to już w czasach starożytnych. Wczesne są też świadectwa jej kultu. Dość wspomnieć, że już w V w. włączono jej imię do kanonu mszy św. Mimo to mało mamy przekazów historycznych o jej życiu i męczeństwie. Opis jej męczeństwa, czyli tzw. Passio, powstał prawdopodobnie w w. VI, ale zaginął. Zapewne był on źródłem dla trzech Pasji następnych, które nie przedstawiają większej wartości historycznej. Niemniej zawierają pewne elementy, które w zestawieniu z badaniami archeologicznymi nasuwają wysoce prawdopodobne przypuszczenie, że św. Agata poniosła śmierć męczeńską za panowania cesarza Decjusza (249-251), może w r. 251. Według wspomnianej Passio miała pochodzić ze znakomitego rodu. Po przyjęciu wiary postanowiła żyć w dziewictwie. Gdy odrzuciła rękę prefekta miasta Katanii, oddano ją do domu rozpusty, gdzie zachowała niewinność. Wówczas to poddano ją torturom, takim jak rozszarpanie i obcięcie piersi, by w ten sposób odwieść ją od wiary. W końcu rzucono ją na rozżarzone węgle. Rok po jej śmierci, w czasie wybuchu Etny, ognista lawa zagrażająca miastu zatrzymała się i przeszła obok, nie wyrządzając żadnej szkody. Zgodnie z ogólnym przekonaniem stało się to za sprawą świętej. Rychło tedy uznana została za patronkę Katanii i innych miast sycylijskich, gdzie po dziś dzień odbywają się uroczyste i malownicze procesje ku jej czci. Wieki średnie uczyniły świętą opiekunką chroniącą przed wszystkimi wypadkami z ogniem, potem także patronką sztuki ludwisarskiej. Kult Agaty objął z czasem całe Włochy, następnie także Francję, Niemcy i Polskę. 5 lutego, w uroczystość świętej, poświęca się pieczywo, sól i wodę, których ludność używa w czasie pożarów i piorunów. Niewiasty zwracają się do niej w różnych chorobach, zwłaszcza w czasie bólów piersi. Ten bogaty w zwyczaje kult przejawił się także w malarstwie i rzeźbie, przy czym artyści przedstawiali zazwyczaj obok świętej przedmioty mające związek z jej męczeństwem, a nieraz także dom w płomieniach, płonącą świecę, chleb itp. Jednakże szczupłość danych historycznych skłoniła niektórych badaczy do zaprzeczenia istnienia Agaty i do wyprowadzenia jej czci z kultu bogiń pogańskich: Izydy, nawet Kory lub Penelopy. W rzeczy samej nie jest wykluczone, że do legendy i zwyczajów ludowych związanych z jej czcią dołączyły się drobne elementy pogańskie. Wykazano jednak dostatecznie, że nie wystarczają one do wyprowadzenia kultu Agaty z religii pogańskich.

Agata z Weinsbrunn żyła w VIII w. Była uczennicą św. Lioby, założycielki klasztoru w Bischofsheim i współpracownicy św. Bonifacego. Gdy Rudolf z Fuldy pisał życiorys tej ostatniej, korzystał z informacji dostarczonych mu przez Agatę. Menologia benedyktyńskie wspominają ją 12 grudnia.

Agata z Bassano urodziła się w Vicenzie w r. 1433. Tam też w r. 1448 wstąpiła do augustianek. Śmierć, którą miała jej przepowiedzieć sama Matka Najświętsza, nastąpiła w r. 1465 lub 1467. U augustianek czczono ją zawsze jako błogosławioną.

Agata Chon Kyonghyob - zob. w aneksie: Męczennicy Koreańscy

Agata Kim - zob. w aneksie: Męczennicy Koreańscy

Agata Kwon Chini - zob. w aneksie: Męczennicy Koreańscy

Agata Kyong-i - zob. w aneksie: Męczennicy Koreańscy

Agata Yi - zob. w aneksie: Męczennicy Koreańscy