Apoloniusz

Męski odpowiednik imienia żeńskiego Apolonia wywodzi się z języka greckiego, gdzie Apoll-nios 'należący do Apollona' formalnie jest przymiotnikiem od imienia boga Apollona, opiekuna sztuk pięknych, śpiewu itp. Już ze starożytności znamy kilka postaci noszących to imię, m.in. Apoloniusz z Tiany, słynny pitagorejczyk z I w., którego dzieje stały się w Polsce znane w okresie renesansu.

Jak większość imon greckich, również Apoloniusz przyszedł do nas za pośrednictwem łaciny (Apollonius), z której wyrazy z końcowym -ius często przejmowano jako -i(j)usz.

Należy w końcu podkreślić, że u podstaw tego i kilku innych imion osobowych stoi objaśnione powyżej imię APOLLO.

U nas występuje rzadko.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Apollonius, fr. Appolone, hiszp. Apolonio, ros. Apollon, Apollonij, wł. Apollonio.

Święci noszący imię Apoloniusz występują w martyrologiach stosunkowo często. Martyrologium Rzymskie wymienia ich np. w dniach 14 lutego, 5, 8 i 19 marca, 10 i 18 kwietnia, 7, 10 i 23 lipca itd. Nie są to jednak postacie, które z pomroki czasów starożytnych wyłaniałyby się wyraziście. Nakreślić sylwetki niektórych z nich byłoby rzeczą niemożliwą. Niejednokrotnie sądzić wolno, iż w redagowaniu dawnych martyrologiów zaszły pomyłki, zdwojenia imienia lub inne przeinaczenia. Ale nie zawsze ta szczupłość danych i niejasności starożytnych przekazów idą w parze z nikłością kultu i ubóstwem jego objawów. O takim np. Apoloniuszu, który miał być biskupem Brescji, niemal nic pewnego nie wiemy, a przecież w wymienionej diecezji zażywał on czci niemałej, w ikonografii chrześcijańskiej zaś zajął miejsce poczesne. Jedyną wyrazistą postacią w gromadzie świętych Apoloniuszów jest:

Apoloniusz, męczennik rzymski - został ścięty za wiarę około r. 185, w każdym razie w czasie panowania cesarza Kommoda (180-188) oraz sprawowania funkcji prefekta pretorium przez Perennisa (183-185). Będąc przesłuchiwanym przez tego ostatniego, Apoloniusz, który był mężem uczonym, biegłym w filozofii, wygłosił ze swadą apologię religii chrześcijańskiej. Mówi nam o tym krótko Euzebiusz w swej Historii kościelnej (5, 21) oraz w zaginionym zbiorze akt męczeńskich. Zbiór ten oparty był niewątpliwie na opisie, odkrytym w ormiańskiej i greckiej wersji pod koniec XIX w. Na podstawie tych źródeł trudno przypuszczać, aby apologia, którą wygłosił Apoloniusz, była uprzednio ujęta na piśmie, toteż uczeni odrzucają amplifikacje i nieścisłości, którymi św. Hieronim wzbogacił postać Apoloniusza w swych De viris illustribus. Uczynił on tam Apoloniusza senatorem i jednym z pierwszych chrześcijańskich pisarzy apologetów. Św. Apoloniusz wspominany jest 21 kwietnia.

Tekst Hieronima oraz polską rozprawkę o Apoloniuszu (A. Miodońskiego) podaje Bober, AP 228. Urywek Euzebiusza w tłum. polskim jego Historii, Poznań 1924, znajduje się na s. 236 n. Inne najlepiej u H. Delehaye'a, Les Passions des martyrs et les genres littéraires, wyd. 2, Bruksela 1966, 92-99.