Barłaam (Barlaam)
Jest to imię pochodzenia semickiego (hebrajskiego). W członie pierwszym zawarty jest częsty w imiennictwie semickim (hebrajskim i aramejskim) element patronimiczny bar- 'syn'. Jako człon drugi występuje symboliczne imię -lo-ammi 'nie mój lud', znane z Biblii (z Księgi Ozeasza). Imię Barłaam upowszechniło się szczególnie u chrześcijan wschodnich przedchalcedońskich i prawosławnych. Na Rusi udokumentowane jest od w. XIII, przede wszystkim jako imię monastyczne. Z literatury znamy starochrześcijańską opowieść o Barlaamie i Joazafie (Jozafacie).
W Polsce właściwie się nie upowszechniło. Codex diplomaticus Silesiae wymienia w r. 1387 jakiegoś Barłama, ale nie możemy nic powiedzieć o jego narodowości.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Barlaam, ros. Warłaam.
Barłaam (Barlaam). Legenda o Barlaamie i Jozafacie tak stała się sławną i tak absorbowała badaczy, że na zajmowanie się innymi świętymi tego imienia czasu już nie znajdywali. Byli nawet skłonni sądzić, że są to uboczne produkty funkcjonowania tamtego popularnego opowiadania. Z czasem zorientowano się, że kult kilku męczenników o imieniu Barłaam oraz świętego staroruskiego, który także nosił to imię, rozwijał się niezależnie od wspomnianej legendy i że zasługuje na uwagę. Zgodnie z tymi ustaleniami streścimy tu nie tylko dzieje legendarnych Barłaama i Jozafata, ale także, przykładowo, męczennika z Antiochii oraz Barłaama z Chutynia:
Barłaam, męczennik antiocheński. Przeszedł najpierw okrutne tortury. Na koniec kładziono mu na dłonie rozpalone węgle. W ten to sposób próbowano go zmusić do składania ofiar bogom. Jego chwałę głosił św. Jan Chryzostom oraz św. Bazyli z Cezarei. Na to, że był to kult odrębny, wskazał H. Delehaye. Nie znamy, niestety, daty tego męczeństwa. Wspomnienie obchodzono 19 listopada.
Barlaam i Jozafat (Joazaf). Są bohaterami chrześcijańskiej przeróbki, której dokonano w oparciu o indyjskie podanie o Buddzie. Królewicz Jozafat miał się nawrócić pod wpływem pustelnika Barlaama. Gdy wstąpił na tron, ugruntował w państwie religię chrześcijańską, po czym zrezygnował z panowania i sam udał się na pustynię. Tam to pośród umartwień i rozlicznych cierpień dokonał życia. Wschodnie pochodzenie legendy podejrzewał już w XVII w. portugalski historyk Diego do Couto. Sądzono jednak zrazu, że jej grecką chrześcijańską wersję sporządził jakiś mnich z Ławry Św. Saby pod Jerozolimą. Wybitny orientalista P. Peeters wskazał potem, że autorem chrześcijańskiej przeróbki był raczej św. Eutymiusz Hagioryta (- 1028), mnich z Gruzji. Sam tekst gruziński był prawdopodobnie przeróbką z arabskiego. Długo też sądzono, że grecką wersję zawdzięczamy św. Janowi Damasceńskiemu, a to przyczyniło się walnie do powodzenia opowiadania, opatrzonego takim autorytetem, i zwiodło wielu. Istniały także wersje syryjska, ormiańska, etiopska, słowiańskie, a nawet hebrajska. Wersję łacińską sporządził około r. 1048 jakiś łacinnik przebywający na dworze Konstantyna Monomacha. W XVI stuleciu bohaterów zaczęto wpisywać do martyrologiów. Za tymi zaś poszedł Baroniusz, stąd w Martyrologium Rzymskim Barlaam i Jozafat widnieją pod dniem 27 listopada. Dodajmy, że niewątpliwą zasługą legendy jest to, że wkładając w usta swych bohaterów Apologię Arystydesa, zachowała nam jej tekst.
Barłaam z Chutynia. Urodził się w Nowogrodzie, a na chrzcie św. otrzymał imię Aleksy. Po śmierci rodziców oddziedziczone dobra, jak Antoni Pustelnik, rozdał ubogim i usunął się do samotni w Chutyniu, oddalonym o parę kilometrów od słynnego miasta. Z czasem zdobył sobie uczniów. Wybudował z nimi kamienny kościół ku czci Przemienienia Pańskiego. Wiele otrzymał od księcia Jarosława, który darzył go poważaniem. Przed śmiercią wymógł jednak na księciu, aby darowizny potwierdził na piśmie. Naznaczywszy na swego następcę mnicha Antoniego, zmarł 6 listopada 1193 r. Żywot sporządził Serb Pachomiusz Logotheta.