Fokas

To imię pochodzenia greckiego: Phok-s; utworzone zostało od nazwy miejscowej Phókaia w Jonii lub w Beocji. Wiązanie tego imienia z wyrazem pho-k- 'foka' zaliczyć trzeba do tzw. etymologii ludowej.

W Polsce potwierdzona jest w XV w. forma Fokasz, ale nie mamy pewności, czy jest to wspomniane imię greckie.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Fokas, Phokas, gr. Phok-s, ros. Foka.

Czterech męczenników odnajdujemy pod tym imieniem. Wspominano ich 5 marca i 14 lipca (Martyrologium Rzymskie) oraz 22 lipca i 22 września (synaksaria). Po bliższej konfrontacji wzmianek i innych pomników dawnej hagiografii wolno wyrazić przypuszczenie, że w gruncie rzeczy chodziło o jednego i tego samego męczennika, czczonego w rozmaitych terminach i rozmaitych miejscach. Stąd też ograniczymy się do jednego zbiorowego hasła:

Fokas, męczennik. Wedle jednej z wersji hagiograficznego opowiadania miał być ogrodnikiem. W swym ogrodzie przygotował sobie grób i wtedy dopiero ujawnił się żołnierzom, którzy otoczyli dom. Bez zwłoki dokonali egzekucji. Miało się to stać w Sinope, w Poncie (nad Morzem Czarnym). Wiadomość zawdzięczamy panegirykowi (BHG 1538), wygłoszonemu przez Asteriusza, biskupa Amazei (pierwsze ćwierćwiecze V stulecia). Ślady wcześniejszego kultu odnaleziono na Cykladach i Sycylii. Św. Jan Chryzostom przyjmował relikwie tego Fokasa w Konstantynopolu. Jego właśnie wspominano 22 września. Inna tradycja, związana z datą 22 lipca, dopatruje się w Fokasie biskupa, męczennika z czasów Trajana. Tytuł pierwszy pochodzi niewątpliwie ze źle zrozumianego, użytego przez Chryzostoma wyrażenia hieromartyr. Tradycja trzecia widzi w męczenniku syna konstruktora okrętów z Heraklei, w Bitynii. Miał on być orędownikiem w niebezpieczeństwach podróży morskich, tak jak Fokas ogrodnik obrońcą przeciw ukąszeniu wężów. Wreszcie tradycja czwarta sytuuje męczeństwo w Antiochii. W rzeczywistości chodziło tylko o jakąś translację relikwii.