Gelazy

Imię pochodzi z języka greckiego od czasownika gela- 'śmiać się' lub od nazwy greckiego miasta na Sycylii Géla. Zatem możemy je rozumieć jako cognomen 'śmiejący się' lub 'pochodzący z miasta Gela (nad rzeką Gelas)'.

W Polsce imię poświadczone jednorazowo w r. 1382 w formie Gelhaz.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Gelasius, fr. Gélase, hiszp., wł. Gelasio, ros. Gelasij.

Hagiografowie wymieniają ponad dziesięciu świętych, którzy nosili to imię. Nie wszyscy - nieraz ledwo wymienieni w martyrologiach - mogą tu być omówieni. Ograniczymy się do trzech najwybitniejszych i najbardziej sławnych.

Gelazy I, papież. Prawdopodobnie był z pochodzenia Afrykańczykiem. Należał do kleru rzymskiego, a za pontyfikatów Symplicjusza i Feliksa był ich sekretarzem. Na stolicę Piotrową wstąpił 1 marca 497 r. Kościół przeżywał wtedy wielkie trudności. W Italii panował król Ostrogotów, Teodoryk. Nie wygasła jeszcze schizma akacjańska (486). Narastały nieporozumienia ze Wschodem. Ponadto rozszerzyły się błędy pelagiańskie. W obliczu tych przeciwności Gelazy okazał wiele energii i rzutkości. W chrystologii stanowczo bronił formuł Leona Wielkiego i soboru chalcedońskiego. Przeciw pelagianom równie zdecydowanie wysunął dogmat grzechu pierworodnego i zajmował stanowisko, które można nazwać umiarkowanym augustianizmem. Jeszcze mocniej akcentował rolę i autorytet papiestwa. Idea prymatu w jego oświadczeniach znalazła dlatego szczególnie silny wyraz, co ukształtowało podstawy do dalszego rozwoju kościelnej świadomości oraz wielu idei, znanych później z okresu walki papiestwa z cesarstwem. Podobnie rzecz się miała z wieloma zarządzeniami dyscyplinarnymi, które weszły później na stałe do prawodawstwa kościelnego. Ta zdecydowana wola odnowienia i podtrzymania dyscypliny sprawiła, że historycy okres jego rządów nazywali niekiedy gelazjańskim renesansem. Jego imię wiąże się też z twórczością liturgiczną. Przypisywany mu jednak i znany pod jego imieniem sakramentarz nie wyszedł w całości spod jego pióra i uległ późniejszym modyfikacjom. Nie jego autorstwa jest też sławne Decretum Gelasianum, ustalające kanon ksiąg świętych. Zmarł Gelazy 19 listopada 496 r. Martyrologium Rzymskie wspomina go 21 listopada.

Gelazy II, papież. Jan z Gaety urodził się około r. 1058. Wcześnie oddano go na wychowanie mnichom z Monte Cassino. Urban II mianował go kanclerzem Kościoła rzymskiego, potem kreował kardynałem. Był następnie doradcą Paschazego II, któremu też do końca pozostał wierny. Razem z papieżem wpadł w ręce Henryka V. Gdy Paschazy zmarł, kardynałowie zaproponowali go jako następcę, a kler i lud zebrany na Palatynie bez wahania zaaprobował kandydaturę. Przyjął wówczas imię Gelazego II. Jego i kardynałów uwięził wtedy Ciencio Frangipani, głowa potężnego rodu rzymskiego, ale inni oraz pospólstwo wymogli ich uwolnienie. W kilkanaście dni później do Rzymu wtargnął Henryk V. Gelazy uszedł do Gaety. Cesarz zagroził wobec tego wyborem antypapieża, Maurycego z Bragi, który przyjął imię Grzegorza VIII. W odpowiedzi Gelazy II, który potąd był diakonem, przyjął sakrę. Potem w Capui ekskomunikował cesarza i antypapieża. Jego legat opublikował wyroki w Kolonii i w Fritzlarze. Wzburzenie w Niemczech było teraz powszechne. W tej sytuacji Henryk V poczuł się zmuszony do opuszczenia Italii i powrotu do kraju. Tymczasem ród Frangipanich znów zaczął nękać papieża. Wówczas zdecydował się szukać pomocy we Francji. W styczniu 1119 r. przewodniczy już synodowi w Vienne nad Rodanem. Stamtąd udaje się do Cluny, gdzie 29 stycznia umiera na zapalenie opłucnej. Pochowano go w kościele opactwa. Benedyktyni czcili go zawsze jako błogosławionego.

Gelazy z Armagh dość późno pojawił się w irlandzkich martyrologiach pod dniem 27 marca. Gille mac Liag - bo takie było jego właściwe imię przed zlatynizowaniem - urodził się około r. 1087. Wstąpiwszy do klasztoru o regule św. Kolumbana w Derry, został w r. 1121 tamże opatem. Św. Malachiasz, arcybiskup Armagh, pragnąc ustąpić, upatrzył go sobie na następcę. Na tę prymasowską stolicę Gelazy wstąpił w r. 1137. Uczestniczył w wielu synodach i gorliwie duszpasterzował. W okresie tym jego kraj był niepokojony zarówno napadami Normanów, jak i walkami wewnętrznymi. Zmarł w r. 1174.

Źródła i literatura w DHGE 20 (1984), 296-299.