Teofan

Imię pochodzenia greckiego: Theophán-s, złożone z członów: theo- 'Bóg' i - phanes (od phain-) 'objawić się, ukazać się'.

W polskich źródłach notowane od w. XIV na Śląsku, w Wielkopolsce i na Mazowszu w formie Tyfan. Zawsze było popularne w Kościele wschodnim.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Theophanes, ang., niem. Theophanes, fr. Théophane, Tiphaine, Tiphine, Tiphon, ros. Fieofan, Fofan, Théophane.

Świętych tego imienia, którzy kiedykolwiek czczeni byli jako tacy, doliczyć się można co najmniej sześciu. Pominiemy z tej liczby tylko tego, który jest jednym z sześćdziesięciu męczenników jerozolimskich.

Teofan(iusz) z Civitavecchia (Centumcellae). Znamy go wyłącznie dzięki Grzegorzowi Wielkiemu, który w swych Dialogach (IV, 27) zwie go hrabią (komesem) i sławi jego wielkoduszność oraz gościnność. Zajęcia ziemskie, które mu wypełniły życie, spełniał -bardziej z obowiązku niż z upodobania-. Jego śmierci i pogrzebowi towarzyszyły rozmaite znaki, częściowo przezeń przewidziane. W średniowiecznych martyrologiach nie widniał, ale Piotr de Natalibus umieścił go w swym Katalogu, a później wpisano go do martyrologium pod dniem 26 stycznia.

Teofan, męczennik konstantynopolitański. Cesarz Leon IV (775-780) nie odziedziczył po ojcu nienawiści do kultu obrazów, podtrzymywał jednak dekrety, które go zakazywały. Gdy w czasie Wielkiego Tygodnia 780 r. niektórzy urzędnicy dworscy -splamili się- taką czcią, kazał ich aresztować, siec rózgami i wystawić na pośmiewisko. Jeden z owych urzędników Teofan, zmarł nazajutrz z odniesionych obrażeń. Inni po śmierci cesarza odzyskali wolność. Baroniusz uznał jednak wszystkich za męczenników i na ich wspomnienie w sposób dowolny wyznaczył dzień 4 grudnia.

Teofan Chronograf (Homologetes, Wyznawca). Urodził się około 758 r. w Konstantynopolu. Przyjąwszy habit mnisi, po jakimś czasie został w Sigrane koło Cyzyku opatem klasztoru, który sam założył. W 787 r. wziął udział w obradach drugiego soboru nicejskiego. Gdy za Leona V bronił czci obrazów, cesarz wezwał go do stolicy, a następnie wtrącił do więzienia (815). Przebywał w nim dwa lata. Zesłano go potem na wyspę Samotrake. Tam też niebawem, 12 marca 817 r., zmarł. Teofan był kontynuatorem Kroniki (Ekloge) swego przyjaciela, Jerzego Synkellosa. Swoją własną Kronikę (Chronographía) doprowadził do r. 813. Dziełem tym, pisanym językiem, który oscylował między dialektem ludowym a mową warstw wykształconych, posługiwać się potem będą liczni kronikarze bizantyńscy. Dzięki Anastazemu Bibliotekarzowi (Historia tripartica) zapozna się z nim także łaciński Zachód. Świętość Teofana sławił już Teodor Studyta, a potem liczne Żywoty. Wcześnie też wpisano jego imię do bizantyńskich kalendarzy liturgicznych. Do Martyrologium Rzymskiego wprowadził go B.

Teofan Goworow (Zatwornik). Urodził się 10 stycznia 1815 r. w gubernii orłowskiej, w rodzinie kapłana prawosławnego. Sam przyjął święcenia w 1841 r. W tym też czasie otrzymał tousurę mniszą. Po ukończeniu studiów był przez wiele lat profesorem w seminariach duchownych Akademii w Petersburgu. W maju 1859 roku powołano go na stolicę biskupią w Tambowie. Z Tambowa przeniesiono go na arcybiskupstwo do Włodzimierza. Wysokie funkcje, które miał spełniać, nie odpowiadały jego usposobieniu. Zrezygnowawszy z nich w 1866 r., schronił się w zaciszu monasteru Wyszenskaja Pustyń. Potem jeszcze klasztorną celę zamienił na rekluzję. Pozostał w niej aż do śmierci. Cały swój czas wypełniał modlitwą, ascezą, pisaniem dzieł i odpowiadaniem na listy. Jego dzieła przekazują wielkie bogactwa duchowości prawosławnej i posiadają ogólnochrześcijańską doniosłość. Biskup zmarł 5 stycznia 1894 r. Synod prawosławny, zebrany w 1988 r. w Moskwie dla uczczenia tysiąclecia chrztu Rusi, uroczyście go kanonizował, a na jego wspomnienie naznaczył dzień 10 stycznia.