Doktor Kościoła, czyli kto? Nauczyciel!

Zapowiedź Benedykta XVI, iż 7 października br. ogłosi św. Jana z Ávili i św. Hildegardę z Bingen doktorami Kościoła, spowodowała wzrost zainteresowania tym tematem. Kto to jest doktor Kościoła i komu przysługuje taki tytuł?

Po raz pierwszy tytułu tego - doctor Ecclesiae (czyli nauczyciel Kościoła) - użył najwybitniejszy myśliciel i historyk Kościoła w średniowieczu Beda Wielebny (lub Czcigodny; 673-735) w odniesieniu do czterech czołowych postaci pierwszych wieków chrześcijaństwa: świętych - Ambrożego (339-97), Augustyna (354-430), Hieronima (347-420) i papieża Grzegorza I Wielkiego (590-604). Św. Beda chciał w ten sposób podkreślić ich szczególne zasługi dla całego Kościoła, zwłaszcza dla jego teologii i doktryny.

W chrześcijaństwie wschodnim podobne pojęcie (ale raczej nauczycieli Kościoła) stosowano od połowy IX w. wobec "wielkiej trójcy" teologów: św. Bazylego Wielkiego (330-79), Grzegorza z Nazjanzu (330-90) i Jana Złotoustego (Chryzostoma; (347-407).

Do połowy XVI wieku istniał swego rodzaju sztywny "kanon" doktorów Kościoła, złożony w połowie z ludzi Wschodu i Zachodu; byli to wspomniani święci: Ambroży, Augustyn, Hieronim i Grzegorz Wielki na Zachodzie oraz Bazyli, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Złotousty i Atanazy (296-373) w Kościele Wschodnim.

Po kilku wiekach milczenia na ten temat kolejnym wybitnym teologiem, uznanym za doktora Kościoła, został św. Tomasz z Akwinu (1225-74), którego w XIV w. określano różnymi tytułami, zawsze jednak podkreślając jego ogromny wkład w rozwój nauki Kościoła. Później do grona tego kolejni papieże zaliczali następnych wielkich myślicieli i reformatorów Kościoła, przy czym podstawą do podejmowania decyzji w tym względzie były nie tylko zasługi naukowe, ale także stopień popularności danych postaci i ich kult w Kościele. Zawsze też były to osoby, ogłoszone wcześniej przez Kościół świętymi.

Nie da się dokładnie ustalić, od kiedy nadawanie tytułu doktora Kościoła zostało zastrzeżone dla Papieża, można tylko powiedzieć, że ostateczne wytyczne w tej sprawie zawiera zbiór dekretów dotyczących procedur kanonizacyjnych z 1634 r., które jakby "przy okazji" poruszają też sprawę nadawania wspomnianych tytułów.

W ciągu wieków zdarzały się przypadki zgłaszania różnych postaci do obdarzania ich tym tytułem, ale z różnych powodów tego nie zrobiono. Jednym z takich kandydatów był w 1687 r. św. Jan Kanty (1395-1473), wtedy właśnie kanonizowany - Akademia Krakowska zaproponowała nadanie mu tego tytułu, podkreślając wielkie zasługi swego profesora dla Kościoła, i to nie tylko w Polsce, gdyż był on w swoim czasie jedną z najbardziej znanych i cenionych postaci nauki katolickiej. Ostatecznie jednak Kongregacja Obrzędów, badając sprawę, podważyła prawdziwość niektórych jego prac, co przekreślało możliwość dalszych starań.

Obecnie lista doktorów Kościoła katolickiego obejmuje następujące imiona (w kolejności alfabetycznej; po imieniu i ewentualnie nazwisku lub przydomku w nawiasie daty życia, krótka charakterystyka danej postaci i - znów w nawiasie - przyznania im tego tytułu, imię papieża, który to uczynił; ewentualnie dodatkowy, łaciński tytuł doktora. Wszyscy są oczywiście świętymi):

1. Albert Wielki (ok. 1200-80) - dominikanin, biskup Ratyzbony; (ogłoszony dK przez Piusa XI w dniu 16 XII 1931), zwany Doctor Universalis.

2. Alfons de’ Liguori (1696-1787) - założyciel redemptorystów; jego dzieło nt. teologii moralnej było podręcznikiem do nauki tego przedmiotu do czasów Vaticanum II (7 VI 1871; Pius IX).

3. Ambroży (ok. 340-97) - biskup Mediolanu, jeden z głównych przeciwników arianizmu w Kościele zachodnim (wymieniony już przez św. Bedę Wielebnego w VIII w.).

4. Antoni Padewski (1195-1231) - franciszkanin z Lizbony, ale zasłynął w Italii, kaznodzieja (16 I 1946; Pius XII), Doctor Evangelicus.

5. Anzelm z Canterbury (1053-1109) - Włoch, benedyktyn, abp Canterbury w Anglii, bronił zasady Filioque, czyli pochodzenia Ducha Świętego od Ojca i Syna, zwany ojcem scholastyki (3 II 1720; Klemens XI).

6. Atanazy (ok. 297-373) - biskup Aleksandrii; gorący obrońca prawowierności przeciw herezjom, zwłaszcza arianizmowi (od IX w. na Wschodzie, zatwierdził to na Zachodzie w połowie XVII w. Aleksander VII), Ojciec Ortodoksji [Prawowierności].

7. Augustyn (354-43) - biskup Hippony; współtwórca zachodniej myśli teologicznej (wymieniony przez Bedę), Doctor Gratiae [Doktor Łaski].

8. Bazyli Wielki (ok. 329-79) - biskup Cezarei Kapadockiej; wielki teolog i kaznodzieja, obrońca czystości wiary; ojciec monastycyzmu wschodniego (na Wschodzie od IX w., na Zachodzie oficjalnie od 1568 r.).

9. Beda Wielebny lub Czcigodny (ok. 673-735) - benedyktyn angielski; pisarz i historyk Kościoła, zwany ojcem historii Anglii (13 XI 1899; Leon XIII).

10. Bernard z Clairvaux (ok. 1090-1153) - cysters francuski, mistyk, kaznodzieja, wywarl wielki wpływ na pobożność i życie mnisze swego czasu (20 VIII 1830; Pius VIII); Doctor Mellifluus, czyli Doktor Miodopłynny (dla podkreślenia piękna jego kazań).

11. Bonawentura (ok. 1217-74) - franciszkanin, biskup Albano, kardynał; pisarz, mistyk (14 III 1588; Sykstus V), Doctor Seraphicus [Doktor Seraficki].

12. Cyryl Aleksandryjski (ok. 376-444) - biskup Aleksandrii; wielki współtwórca doktryny trynitarnej i prawdy o Wcieleniu, przeciwnik herezji Nestoriusza (28 VII 1882: Leon XIII).

13. Cyryl Jerozolimski (ok. 305-86) - biskup Jerozolimy; gorący przeciwnik arianizmu (28 VII 1882; Leon XIII).

14. Efrem Syryjczyk (ok. 306-73) - diakon: wielki piewca eucharystii i kultu maryjnego, zwany diakonem z Edessy i Harfą Ducha Świętego (5 X 1920: Benedykt XV).

15. Franciszek Salezy (1567-1622) - biskup Genewy; pisarz duchowy, wywarł siłny wpływ na pobożność swoich czasów; patron pisarzy i prasy katolickiej (16 IX 1877; Pius IX).

16. Grzegorz z Nazjanzu (ok. 330-ok. 390) - biskup Konstantynopola; gorący przeciwnik arianizmu, obrońca Nicejskiego Wyznania Wiary i nauki o Trójcy Świętej; ze względu na swe krasomówstwo zwany chrześcijańskim Demostenesem (na Wschodzie od IX w.; na Zachodzie potwierdzony przez Piusa V w 1568).

17. Grzegorz I Wielki (ok. 540-604) - Rzymianin, papież od 590 r.; pisarz kościelny, jako teolog poruszał bardzo szeroki krąg zagadnień, reformator Kościoła i papiestwa (ogłoszony jeszcze przez Bedę w VIII w.).

18. Hieronim (ok. 343-420) - Dalmatyńczyk; biblista, tłumacz całego Pisma Świętego na łacinę, twórca tzw. Wulgaty, zwany Ojcem Biblistyki (ogłoszony przez Bedę w VIII w.)

19. Hilary z Poitiers (ok. 315-68) - biskup Poitiers; pierwszy autor łacińskiego wykładu nauki Kościoła, wprowadził teologię wschodnią do myśli zachodniej, zwany Atanazym Zachodu (13 V 1851; Pius IX)

20. Izydor z Sewilli (ok. 560-636) - biskup Sewilli; autor swego rodzaju encyklopedii wiedzy swoich czasów, jeden z największych umysłów wczesnego średniowiecza (25 IV 1722; Innocenty XIII).

21. Jan Damasceński (ok. 675-ok. 749) - pochodził z Syrii; autor m.in. 3-tomowej historii herezji z jednoczesną prezentacją czystej wiary chrześcijańskiej, kaznodzieja maryjny, zwany Złotym Mówcą (19 VIII 1890; Leon XIII)

22. Jan od Krzyża (1542-91) - Hiszpan, karmelita; jeden z największych mistyków w dziejach Kościoła (24 VIII 1926; Pius XI); Doctor Theologiae Mysticae [Doktor Teologii Mistycznej].

23. Jan Złotousty (Chryzostom; ok. 347-407) - pochodził z Antiochii, arcybiskup Konstantynopola; wspaniały kaznodzieja, największy z greckich Ojców Kościoła (ogłoszony doktorem na Soborze Chalcedońskim w 451 r.).

24. Katarzyna ze Sieny (ok. 1347-80) - tercjarka dominikańska, mistyczka; korespondowała z czołowymi postaciami Kościoła swoich czasów, namawiała papieży awiniońskich do powrotu do Rzymu; współpatronka Europy (4 X 1970: Paweł VI).

25. Leon I Wielki (ok. 400-61) - pochodził z Toskanii, papież od 440 r.; jeden z głównych obrońców nauki o dwóch naturach w Chrystusie, przeciw nestorianom i monofizytom, a także przeciw innym ówczesnym herezjom (15 X 1754; Benedykt XIV).

26. Piotr Chryzolog (ok. 400-50) - pochodził z Imoli (Włochy), abp Rawenny; kaznodzieja, obrońca czystości wiary (15 X 1754; Benedykt XIV).

27. Piotr Damiani (1007-72) - benedyktyn z Rawenny, kardynał; kaznodzieja i pisarz, reformator Kościoła (27 IX 1829; Pius VIII).

28. Piotr Kanizjusz (1521-97) - Holender, jezuita; autor katechizmów i obrońca czystości wiary w okresie Reformacji, zwany też drugim apostołem Niemiec (31 V 1925; Pius XI).

29. Robert Bellarmin (1542-1621) - jezuita z Toskanii, abp Kapui; pisarz kościelny, autor m.in. katechizmu i wykładu doktryny katolickiej, używanej niemal do Soboru Watykańskiego II (17 IX 1931; Pius XI).

30. Teresa od Jezusa (z Avila; 1515-82) - karmelitanka hiszpańska; reformatorka swego zakonu, wielka mistyczka; pierwsza kobieta ogłoszona doktorem Kościoła (27 IX 1970; Paweł VI).

31. Teresa od Dzieciątka Jezus (z Lisieux), zwana Małą Tereską (1873-97) - karmelitanka francuska; patronka misji zagranicznych (19 X 1997; Jan Paweł II; Doctor Amoris).

32. Tomasz z Akwinu (1225-74) - dominikanin; usystematyzował i współtworzył teologię katolicką (ogłaszany doktorem kilkakrotnie, oficjalnie zatwierdzony 11 IV 1567; Pius V); Doctor Communis, Doctor Angelicus.

33. Wawrzyniec z Brindisi (1559-1619) - kapucyn włoski; pisarz, kaznodzieja, autor dzieł doktrynalnych (19 III 1959; Jan XXIII; Doctor Apostolicus).

Wśród osób obdarzonych tym tytułem było dotychczas 2 papieży, 3 kardynałów, 14 biskupów, 2 mnichów z pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa, 10 członków 7 zakonów i zgromadzeń zakonnych, 2 karmelitanki i jedna świecka tercjarka dominikańska.

I. Wielcy doktorzy (nauczyciele) starożytności:

Kościół Zachodni: Ambroży, Hieronim, Augustyn, Grzegorz Wielki.

Kościół Wschodni: Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Złotousty, Atanazy.

II. Doktorzy, ogłoszeni od wieku XVI (w nawiasie rok ogłoszenia): Tomasz z Akwinu (1567), Bonawentura (1588), Anzelm (1720), Izydor z Sewilli (1722), Piotr Chryzolog (1729), Leon Wielki (1754), Piotr Damiani (1829), Bernard (1830), Hilary z Poitiers (1851), Alfons de’ Liguori (1871), Franciszek Salezy (1877), Cyryl Jerozolimski i Cyryl Aleksandryjski (obaj w 1882), Jan Damasceński (1890), Beda Wielebny (1899), Efrem Syryjczyk (1920), Piotr Kanizjusz (1925), Jan od Krzyża (1926), Robert Bellarmin i Albert Wielki (obaj w 1931), Antoni Padewski (1946), Wawrzyniec z Brindisi (1959), Teresa z Avili i Katarzyna Sieneńska (obie w 1970), Teresa od Dzieciątka Jezus (1997).

Św. Jan z Avili, wybitny kaznodzieja, pisarz i reformator Kościoła. Wniósł wielki wkład w odnowę życia religijnego w Hiszpanii, w pierwszej połowie XVI wieku. Moc jego oddziaływania poprzez słowo, czyn i pióro była tak duża, że nazwano go Apostołem Andaluzji. W celu kształcenia duchowieństwa założył uniwersytet w Baeza, dwa kolegia większe oraz 11 kolegiów niższych. Patron hiszpańskich księży diecezjalnych. Podczas Światowych Dni Młodzieży, odbywających się w Madrycie, w sierpniu 2011 roku, papież Benedykt XVI zapowiedział, iż wkrótce ogłosi go 34 doktorem Kościoła Powszechnego >> przeczytaj więcej