Pytania Rosenzweiga

Franciszek, choć stosunki katolicko-żydowskie nigdy nie były tak dobre, wywołał ostatnio niewielki skandal. Kilku prominentnych rabinów uznało za krzywdzącą jego wypowiedź na temat Tory, która „nie daje życia”. Odpowiedź kard. Kurta Kocha, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, wskazuje na kilka niezwykle istotnych tematów z teologicznego punktu widzenia.

Wszystko zaczęło się od komentującej słowa Apostoła Pawła wypowiedzi papieża Franciszka. Papież przypomniał polemikę św. Pawła z tymi, którzy uznawali, że do zbawienia konieczne jest przestrzeganie Prawa Mojższeszowego. „Paweł nie był przeciwny Prawu Mojżeszowemu. W swoich Listach broni jego boskiego pochodzenia i podkreśla jego rolę w historii zbawienia. Jednak Apostoł podkreśla, że Prawo nie daje życia, ponieważ nie jest w stanie urzeczywistnić obietnicy. Ci, którzy szukają życia, muszą patrzeć na obietnicę i jej urzeczywistnienie w Chrystusie” - mówił Franciszek w sierpniu 2021 roku.

I właśnie na te słowa ostro zareagowała część środowisk żydowskich. Już dzień po tej wypowiedzi rabin Rasson Arussi, przewodniczący Komisji Głównego Rabinatu Izraela ds. Dialogu ze Stolicą Apostolską oskarżył papieża o powrót do „nauki pogardy”, a kilka dni później stanowisko w ten sprawie zajął rabin David Sandmel, przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Żydowskiego ds. Konsultacji Międzyreligijnych. Jako ostatni swoje stanowisko zajął główny rabin Rzymu Riccardo Di Segni, który podkreślił, że przez niewłaściwe rozumienie i cytowanie nauczania sprzed wieków „judaizm nadal jest przedstawiany jako religia przestarzała, formalistyczna, legalistyczna, pozbawiona zasad moralnych w codziennym życiu”.

Kardynał Koch wskazał źródła tej wypowiedzi, przypomniał stanowisko św. Pawła i dodał, że w żaden sposób nie można i nie należy stosować do współczesnego judaizmu. Przemówienie papieskie było - zaznaczył kardynał - „refleksją nad teologią pawłową w kontekście historycznym danej epoki. Fakt, że Tora jest kluczowa dla współczesnego judaizmu, nie jest w żaden sposób kwestionowany”. „Chrześcijaństwo odnajduje jedność w Chrystusie; judaizm odnajduje swoją jedność w Torze” - zacytował kard. Koch w liście do rabinów Arussiego i Sandmela przemówienie Franciszka do Międzynarodowej Rady Chrześcijan i Żydów z czerwca 2015 r.

Te jasne słowa, jak się zdaje, w niczym nie zmieniają tego, że chrześcijaństwo - choć teologiczne podejście do Żydów, judaizmu i Izraela stopniowo się zmienia, a watykańskie dokumenty wprost negują już potrzebę misji wśród wyznawców judaizmu - nadal ma istotny problem w relacji do judaizmu. Historycznie jest jasne, że do podziału obu religii doszło na fundamencie, z jednej strony stosunku do Jezusa Chrystusa, a z drugiej, i to jest nauczanie św. Pawła, na podstawie odmiennego podejścia do Prawa/Tory i jej zbawczego znaczenia. Obie te sprawy niewątpliwie nadal dzielą chrześcijan i Żydów, i szukanie języka, który będzie to lekko maskował, wcale tego nie zmienia. Przepiękna idea Franza Rosenzweiga, który w Torze widział słońce, a w chrześcijaństwie promienie, które ową energię słońca roznoszą na cały świat - choć jest mi bliska - pozostaje z jednej strony obca ogromnej części współczesnego judaizmu, a z drugiej jest trudna do zaakceptowania przez chrześcijan. Trudno też spodziewać się, że Kościół odrzuci Pawłowe nauczanie dotyczące Prawa i Jego wypełnienia w Chrystusie, bowiem pozostaje ono istotą chrześcijańskiej Dobrej Nowiny.

W teologię Izraela, w chrześcijańskie rozumienie judaizmu to napięcie - między z jednej strony wspólną wiarą w Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba a z drugiej odmienną interpretacją kluczowych motywów - będzie jakoś wpisana. Wiele wskazuje jednak na to, że akcenty będą się zdecydowanie przesuwać w kierunku mocniejszego akcentowania tego, co łączy, a nie tego, co dzieli. Rabin Szaweł/św. Paweł - i to też jest symboliczne - będzie jednym z tych, który i zbliża i oddala. Zmierzenie się z jego nauczaniem pozostaje - mimo wciąż podejmowanych prób - wielkim wyzwaniem dla chrześcijańskiej teologii Izraela, która nie byłaby raniąca dla współczesnych wyznawców judaizmu.