"W tym znaku zwyciężysz". Wizja krzyża cesarza Konstantyna Wielkiego

28 października 312 roku Konstantyn pokonał Maksencjusza w bitwie przy Ponte Milvio. To bardzo ważna data, która wyznaczyła punkt zwrotny w nawróceniu cesarza i otwarła drogę do chrystianizacji Cesarstwa Rzymskiego.

Bitwa przy Moście Milwijskim jest tak ważnym momentem w historii Rzymu, że była szeroko relacjonowana w źródłach hagiograficznych. Autorzy chrześcijańscy, którzy pisali o tych wydarzeniach to Lucius Caecilius Firmianus Lactantius (250-325) i biskup Euzebiusz z Cezarei (ok. 265-340). Ich relacje różnią się w szczegółach i okolicznościach, ale w zasadniczych punktach są zgodne.

Sen Konstantyna

Laktancjusz w De mortibus persecutorum (44,5) pisze, że Konstantyn miał wizję w nocy między 27 a 28 października, podczas której otrzymał rozkaz umieszczenia na tarczy żołnierzy „znaku odnoszącego się do Chrystusa”. Określa go jako staurogram, czyli krzyż łaciński z górną częścią wygiętą w kształt litery P.

In hoc signo vinces

Euzebiusz proponuje dwie wersje tego samego epizodu. W 9 księdze Storia Ecclesiastica (Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία) mówi o boskim ratunku, ale bez widocznych manifestacji. Z drugiej strony, w biografii cesarza, "Życie Konstantyna" (Eἰς τὸν βίον τοῦ μακαρίου Κωνσταντίνου βασιλέω I, 23-40) opowiada o wizji ukazującej mu się na niebie na wschodzie, o zachodzie słońca, podczas marszu przeciwko Maksencjuszowi: wielki ognisty krzyż otoczony aniołami i napis: Εν Τουτω Νικα, „W tym znaku zwyciężysz”, który stał się słynną łacińską dewizą: In hoc signo vinces.

Konstantyn nie mógł się zdecydować, ale w nocy ukazał mu się Chrystus i wyjaśnił, jak używać znaku krzyża przeciwko wrogom. Euzebiusz dokładnie opisuje, że ten znak to Chrismon, monogram Chrystusa. Konstantyn modyfikuje swój sztandar, labarum, zastępując cesarskiego orła, symbol Jowisza i najwyższego rzymskiego bóstwa, krzyżem Chrystusa. To samo czyni z tarczami żołnierzy. I wygrywa.

Bitwa przy Ponte Milvio - Raphael, Public domain, via Wikimedia CommonsWojska Maksencjusza stały się ofiarami własnej przebiegłości. Zostali przytłoczeni impetem armii Konstantyna, maszerującej z północy wzdłuż Via Flaminia w kierunku Rzymu, zmuszeni do odwrotu i znaleźli się w pułapce na moście, wpadając w nurt Tybru, który ich porwał. Euzebiusz pisze, że sam Maksencjusz „wpadł w otchłań jak kamień”.

Historie Konstantyna w sztuce

Epizody związane z wizją Krzyża i bitwą przy Moście Milwijskim zostały również przedstawione w sztuce. Pojawiają się już w IX-wiecznych miniaturach. Potem w XV w. ukazuje je cykl fresków Piero della Francesca w bazylice św. Franciszka w Arezzo.

Na freskach stworzonych według projektu Rafaela i wykonanych przez jego szkołę, przede wszystkim Giulio Romano, w Pokojach Watykańskich, sceneria jest niezwykle klasyczna. W Wizji Krzyża cesarz stoi na wysokim cokole, przemawiając do żołnierzy. Natomiast Bitwa przy Ponte Milvio to jeden wielki wirujący ruch. Dramatyczna scena, w której w centrum wyróżnia się zwycięski cesarz na białym koniu, a nieco dalej dwa rzymskie insygnia zwieńczone nowym i niezwyciężonym symbolem, monogramem Chrystusa.

Łuk na rzymskiej wsi

Senat rzymski w 312 roku wzniósł w centrum Rzymu, w pobliżu Koloseum, pamiątkowy łuk zwycięstwa, a na przedmieściach łuk Malborga, tradycyjnie utożsamiany z miejscem, w którym Konstantyn miał wizję Krzyża.