"Niezbędnik wigilijny" - wszystko o świętach Bożego Narodzenia

Skąd wziął się zwyczaj ubierania choinki na święta, od kiedy chrześcijanie obchodzą Boże Narodzenie i dlaczego przyjęło się, że na stole wigilijnym powinno być 12 potraw - o tym piszą w "Niezbędniku wigilijnym" Joanna Sobczyk-Pająk i ks. Robert Nęcek.

Choinka

Zwyczaj ubierania choinki na Boże Narodzenie przejęliśmy bezpośrednio od Niemców. W Polsce początkowo zwyczaj ten przyjął się w polskim środowisku mieszczańskim i w bogatych dworach już w połowie XIX w. na Pomorzu, Warmii, Mazurach i Śląsku. W miastach Polski centralnej, wschodniej i południowej choinka była często ubierana dopiero na początku XX w., na dobre rozpowszechniła się dopiero po drugiej wojnie światowej.

Wcześniej polskie domy dekorowano zielonymi gałęziami, które przyczepiano przy suficie, ozdabiano owocami i tradycyjnymi ozdobami, ubierano też małe drzewka i wieszano je wierzchołkiem do dołu. Współcześnie choinka jest jednym w głównych symboli świąt Bożego Narodzenia, jest też symbolem Drzewa Życia.

Na szczycie tradycyjnie zawiesza się gwiazdę betlejemską, jako znak narodzenia Chrystusa. Choinka to zawsze drzewko iglaste, świerk, jodła albo sosna, które dekoruje się w wigilię.

Symbolika ozdób choinkowych:

- światełka symbolizują narodziny Jezusa, pokazują drogę, chronią dom;

- bombki choinkowe nawiązują kształtem do jabłek, które uważane są za symbol zdrowia;

łańcuchy, które zakładamy na choinkę są znakiem więzi rodzinnych.

Boże Narodzenie

Święto Bożego Narodzenia powstało w IV wieku. Otóż do 313 roku trwały prześladowania chrześcijan i w tym okresie istniały wspomnienia liturgiczne męczenników. Obchodzono Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego, oczywiście też niedziele jako Dzień Pański – dzień zmartwychwstania.

Kiedy ustają prześladowania, zaczyna się rozwijać teologia i liturgia. Kościół otrzymuje pierwsze pozwolenia budowy świątyń, które wznoszone są we wszystkich ważnych miejscach chrześcijaństwa: w Rzymie, Jerozolimie na Górze Oliwnej, Betlejem. A to pozwala na rozwój liturgii i ceremonii roku liturgicznego. Nad grotą w Betlejem w 328 roku otwarto i poświęcono bazylikę, która została zbudowana z rozkazu cesarza Konstantyna Wielkiego, a pod nadzorem jego matki Heleny.

Wówczas powstaje także pierwsze roczne wspomnienie narodzenia Jezusa. Podkreślano, że narodzenie rozpoczyna wszystko. Ks. prof. Naumowicz zauważy, że wyborowi 25 grudnia nie towarzyszyły jakieś tradycje historyczne związane z tym, że Jezus dokładnie wtedy się urodził, ale ważna była symbolika tej daty. Ponieważ Pismo święte podaje, że między narodzinami Jana Chrzciciela a Jezusa było 6 miesięcy – to pozwalało sytuować daty poczęcia i narodziny tych dwóch wielkich postaci w dniu równonocy i przesilenia. A więc Jan Chrzciciel poczyna się 24 września w czasie równonocy jesiennej, zaś 6 miesięcy później 25 marca (a to była tradycyjna data równonocy wiosennej) – poczyna się Jezus. W dniu przesilenia letniego – 24 czerwca (po 9 miesiącach od poczęcia) rodzi się Jan Chrzciciel a 25 grudnia rodzi się Jezus.

Potrawy wigilijne

Liczba wigilijnych dań różniła się dawniej w zależności od regionu czy pochodzenia. Zwyczaj przygotowywania 12 potraw wigilijnych ukształtował się na przełomie XIX i XX wieku. 12 dań wigilijnych według różnych podań ma symbolizować 12 miesięcy w roku i 12 Apostołów.

Joanna Sobczyk-Pająk, ks. Robert Nęcek "Niezbędnik wigilijny"

Polskie potrawy wigilijne to przede wszystkim ryby, symbol chrześcijaństwa, odrodzenia życia. Najbardziej popularny jest karp, śledź, coraz częściej też łosoś i pstrąg.

W menu wigilijnym nie może zabraknąć zupy, w zależności od regionu może to być zupa rybna na Pomorzu, zupa owocowa na Warmi i Mazurach, w Małopolsce zupa grzybowa, w Polsce centralnej barszcz czerwony z uszkami.

Na wigilijnym stole nie może też zabraknąć kapusty pod różnymi postaciami. Może to być kapusta z grochem, kapusta z grzybami, często jako nadzienie pierogów.

Menu wigilijne to również mak, najczęściej wykorzystywany do przygotowania kutii, czyli deseru z pszenicą, miodem, migdałami, orzechami oraz suszonymi owocami. Mak wykorzystywany jest również do drożdżowego makowca. Wigilia to również smak piernika i świąteczne ciasteczka – pierniczki i ciastka maślane.

Jednym z ważniejszych wigilijnych zwyczajów jest pozostawianie pustego nakrycia przy stole. Zostawia się je dla niespodziewanego gościa, symbolizuje ono również te osoby, które już odeszły i przy tym stole już nie siedzą.

Piernik staropolski

Miód, cukier i masło rozpuścić, podgrzewając w rondelku. Sodę rozpuścić w mleku. Suche składniki połączyć z mokrymi i włożyć najlepiej do kamiennego garnka na 1 miesiąc i przechowywać w tym czasie w chłodnym miejscu. Po miesiącu przełożyć do keksówki i piec około godziny lub do suchego patyczka w 180 stopniach. Po ostygnięciu przeciąć wzdłuż i posmarować powidłami. Wierzch polać czekoladą. Uwaga! Upiec kilka dni przed świętami, wtedy piernik nabierze smaku i nie będzie twardy.

Joanna Sobczyk-Pająk, ks. Robert Nęcek

Wydawnictwo Arsarti, Kraków 2022, arsarti.pl