Agresja a wychowanie. Czy dzieci mają prawo do agresji?

Poczucie własnej wartości jest podstawą umiejętności rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie z frustracją. Kto akceptuje siebie jako człowieka, ma wsparcie i wskazaną drogę, ten radzi sobie w sposób konstruktywny z konfliktami, szanuje i respektuje w sporze innych, przestrzega zasad, uczy się radzić sobie z agresją i nie udaje, że jej nie ma. Jednocześnie stara się ją pohamować lub ograniczyć. Nie tłumi jej jednak w sobie i nie przenosi na przedmioty czy drugiego człowieka. Jak to zrobić?

Autor niniejszej książki nie tworzy nowych teorii pedagogicznych, ale proponuje klika takich właśnie ścieżek, które z pewnością pomogą odnaleźć się w gąszczu problemów związanych z tematem: “Agresja i przemoc”.

„Powoli tonę!"

Autoagresja i niszczenie jako wołanie o pomoc

Gdy zapytamy rodziców, nauczycieli, wychowawców i innych dorosłych, którzy mają do czynienia z dziećmi lub młodzieżą, o to, co kojarzy im się z agresją, wymieniają wtedy: kopanie, gryzienie, drapanie, bicie (wokół siebie), bicie drugiej osoby, boksowanie się, okaleczanie, duszenie, plucie, krzyk, kradzież, kłamstwo, obrażanie, lub podają cechy takie, jak: bezczelny, podły, brutalny, bezwzględny, dominujący, żądny władzy, chamski, egocentryczny, aspołeczny, konfliktowy, chaotyczny, nadpobudliwy, nieuważny i nieskoncentrowany. Widzimy tu zwrócenie uwagi na stronę destrukcyjną, powiązaną z jawną agresją, a niezauważanie ukrytych, cichych form agresji. Niektórzy młodzi ludzie nauczyli się na bazie własnych doświadczeń, że tylko wtedy, gdy będą walczyć ze wszystkimi wokół, w sposób siłowy i słownie, mają szansę zostać zauważeni. Za wieloma (nie wszystkimi) zachowaniami brutalnego, agresywnego i złośliwego przekraczania granic i norm, kryją się wskazówki, które należy odszyfrować, jeżeli chce się okazać młodym ludziom szacunek i respekt.

Kompleks niższości nie dopuszcza do rozwoju samoświadomości. Takie uczucia kryją się w destrukcyjnych słowach i czynach.

„Zanim utonę - tak wyraził się szesnastoletni Jakub - narobię strasznie dużo głupstw". Ale kompleks niższości nie wyraża się jedynie w skierowanych na zewnątrz, destrukcyjnych działaniach. Agresja może też być skierowana do wewnątrz.

Agresja niesie ze sobą duży ładunek energii, który musi być rozładowany poprzez działanie. Agresja ma wiele wspólnego z aktywnością i dynamiką, które muszą być „cywilizowane" poprzez rytuały odpowiednie normy zachowań.

Jeżeli jednak agresja nie może zostać w żaden sposób wyrażona, pozostaje wewnątrz i szkodzi danej osobie.

O tej stronie agresji rzadko się rozmawia. W publicznej dyskusji nie ma na ten temat miejsca. Obrazowy przykład toczącej się w szkole dyskusji, na temat przemocy: wiele jest wskazówek, jak radzić sobie z mobbingiem, dokuczaniem, przeszkadzaniem, wymuszaniem, używaniem różnego rodzaju broni i niebezpiecznych przedmiotów. Ale o tym, że uczniowie często uczęszczają na zajęcia z biciem serca, bólem brzucha, z pocącymi się dłońmi i gorącym czołem rzadko się rozmawia. A właśnie w tym obszarze w ostatnich dziesięcioleciach nastąpiła znacząca jakościowa zmiana. Jakże więc chcemy sobie poradzić z różnorodnością, jaką cechuje przemoc stosowana przez dorastające dzieci w życiu codziennym.

Komunikowanie się w życiu powszednim daje wiele sygnałów świadczących o braku równowagi i dysharmonii w kontaktach z otoczeniem. Gdy na przykład dokładnie przyjrzymy się zwrotom stosowanym na co dzień, będziemy mogli zdobyć wiele informacji o skutkach wewnętrznej agresji polegających na różnych dolegliwościach organicznych. Często zrezygnowani tym, że ktoś nas ciągle denerwuje mówimy: „Nie mogę już tego słuchać!", inni mówią: „Mam tego po dziurki w nosie!", ale symptomów płynących z ciała nie traktują poważnie. Jeszcze inni twierdzą, że muszą przełknąć tę gorycz, a potem się dziwią, że ciągle cierpią na zapalenie migdałków. Wielu łamie sobie czymś głowę, a potem cierpi na niekończący się ból. Czasami ktoś bierze sobie coś do serca albo coś mu leży na wątrobie, komuś ktoś zalazł za skórę, kogoś świerzbią ręce. Nie chcę powtarzać teorii o tym, że jedyną przyczyną chorób jest brak równowagi wewnętrznej. Wiele spośród dzieci i młodzieży posiada dużą odporność i nie grozi jej żadne wewnętrzne tornado.

Ale można też spotkać dzieci bardzo wrażliwe, których organizm jest czuły na brak równowagi w ich otoczeniu. Każdy organizm potrzebuje harmonii wokół siebie. Jeżeli nie zagwarantowano mu tej równowagi, wtedy reaguje na to, zwraca na siebie uwagę. Problemem nie są towarzyszące somatyczne zjawiska. Są one raczej znakiem, który daje organizm. Komplikacje powstają zwykle wtedy, gdy lekceważy się te znaki lub fałszywie interpretuje albo też w ogóle nie zauważa, czy powierzchownie zwalcza się lekarstwami albo operacją. Takie działania nie przynoszą żadnej poprawy.

Dzieci pewne siebie znają też dobrze swój organizm. Czują się we własnym ciele jak u siebie w domu. Zadaniem wychowania do radzenia sobie z agresją jest właśnie wzmocnienie ciała. Nie myślę tu o kształtowaniu sylwetki czy męczarniach podczas godzin spędzonych na fitnessie, nie chodzi tu o siódme poty, o pokazanie własnemu ciału, do czego jest zdolny rozum i program treningowy. Wzmacnianie ciała oznacza szanowanie go, dostrzeganie sygnałów zgłaszanych przez organizm i dbanie o harmonię z ciałem. Jest to zadanie na całe życie: zaczyna się w wieku niemowlęcym i trwa aż do starości.

Spis treści

Rozdział 1: Agresja - niekończący się temat

„Gorsi, bardziej brutalni, agresywni, stosujący większą przemoc?..." Wstęp

„Przecież to jest cooll" Różne oblicza zachowań agresywnych - historie z życia codziennego

Rozdział 2: Agresja jest częścią życia - czy to się nigdy nie skończy?

Agresja rozwija się wraz z dzieckiem - od niemowlęcia do młodego dorosłego człowieka

„Dziewczynki też nie są bez winy". O spokojnych dziewczynkach i złych chłopcach

„Tego już nie można znieść!" Przemoc w wychowaniu

„Powoli tonę!" Autoagresja i niszczenie jako wołanie o pomoc

Rozdział 3: Wpływ otoczenia

„Kto się lubi, ten się czubi". O kłótniach i rywalizacji wśród rodzeństwa

„To wszystko przez kolegów". Znaczenie rówieśników

„Tam dziecko nie uczy się niczego przydatnego w życiu, tam uczy się walki". Szkoła, agresja i przemoc

„Tego należałoby zabronić!" - przemoc w mediach. Powrót do teraźniejszości

„Zostawcie mnie w spokoju". Ciasne pomieszczenia i brak czasu

Jan-Uwe Rogge

Wydawnictwo „Jedność”

Kielce 2009