Równowaga duchowa - o 7 grzechach głównych

Średniowieczni pielgrzymi ormiańscy rozpoczynali pobyt w Jerozolimie od trzydniowego przygotowania do spowiedzi. Następnie uczestniczyli w "siedmiu boskich liturgiach", aby siedem grzechów głównych stopniowo zwyciężały cnoty:

pychę - pokora
chciwość - wolność wewnętrzna
nieczystość - miłość
zazdrość - wdzięczność
brak umiaru - asceza
gniew - umiejętność wyrażania uczuć
lenistwo - służba.

Książce "Równowaga duchowa" przyświeca podobny cel. Proponowana refleksja, medytacja i modlitwa ma pomóc na drodze do Boga. Grzechy zostają przeciwstawione zaletom, albo raczej kierunkom, w które powinna zmierzać osobista praca duchowa. Autor sięgnął do tekstów Pisma Świętego, klasycznych i współczesnych psychologów oraz osobistych doświadczeń. Powstała książka będzie nieocenioną pomocą dla osób poszukujących wewnętrznego spokoju, równowagi duchowej oraz miłości jako sensu ludzkiego życia.

Wstęp

Średniowieczni pielgrzymi ormiańscy rozpoczynali pobyt w Jerozolimie od katedry św. Jakuba. Przygotowywali się w niej przez trzy dni do spowiedzi. Następnie uczestniczyli w "siedmiu boskich liturgiach", aby móc przeciwstawić się siedmiu grzechom głównym. "Boska liturgia" jest nazwą Eucharystii, celebrowanej w Kościołach Wschodnich. Najstarszym jej rytem jest Liturgia św. Jakuba. Jej autorstwo przypisuje się tradycyjnie pierwszemu biskupowi Jerozolimy - apostołowi Jakubowi. Obecnie bywa bardzo rzadko celebrowana (najczęściej raz w roku), niemniej w okresie bizantyjskim i krzyżowym uważana była za najbardziej czcigodną. Pielgrzymi, uczestnicząc w niej siedmiokrotnie, czerpali siłę do pokonywania słabości i grzechów. Liczba siedem oznacza pełnię, doskonałość. Stąd udział w doskonałej "Boskiej liturgii" umacniał w przeciwstawianiu się złu, którego symboliczną "pełnię" stanowi siedem grzechów głównych. Równowadze duchowej przyświeca podobny cel. Może zaprowadzić nas ku "boskiej liturgii", która jest "dotykiem Boga". Wymaga jednak dni przygotowań (refleksji, medytacji, modlitwy), które pomagają przeciwstawiać się grzechom głównym, a następnie, poprzez siedem szczebli w budowaniu tego, co dobre, zmierzać w kierunku równowagi duchowej.

Omówione tu tradycyjnie wyodrębnione przez Kościół grzechy główne zostają przeciwstawione kierunkowi, w którym powinna zmierzać osobista praca duchowa. I tak miejsce pychy powinna stopniowo zajmować pokora, chciwości - wolność wewnętrzna, nieczystości - miłość, zazdrości - wdzięczność, braku umiaru - asceza, gniewu - umiejętność wyrażania uczuć, a lenistwa - służba.

Omawiając poszczególne grzechy główne, sięgnąłem do Biblii, prac klasycznych i współczesnych psychologów, jak również do osobistych doświadczeń. Jestem świadomy, że temat nie zostanie w ten sposób wyczerpany. Mam jednak nadzieję, że zamieszczone w książce refleksje pomogą choć odrobinę zbliżyć się do "boskiej liturgii".

Życzę drogim Czytelnikom wielu owoców w osobistej drodze do równowagi duchowej.

Autor

1. W kierunku życia w prawdzie

Doskonałość czy pycha?

Między jezuitami krąży znany żart: "Pokora to bardzo rzadka i bardzo cenna cnota, ale ja na szczęście ją mam!". To powiedzenie trafnie obrazuje, czym jest pycha. Człowiek pokorny nigdy nie powie o sobie, że taki jest, natomiast pyszny publicznie manifestuje swoją "pokorę". Nieżyjący już mój współbrat zakonny opowiadał o rozmowie ze starszą, bardzo "uduchowioną" zakonnicą. Przyszła do niego po poradę, gdyż jak twierdziła, osiągnęła już "dwunasty stopień", czyli szczyt pokory. Nie wiedziała jednak, co czynić dalej. Po namyśle odpowiedział jej: "Teraz zejdź ze szczytu na dół i rozpocznij wszystko od początku!".

Termin "pycha" (superbia w języku łacińskim) kryje w sobie pozytywny rdzeń. Pochodzi stąd, że ktoś dąży do spraw sięgających "sopra" - "ponad", "wyżej" niż to, kim jest (św. Tomasz z Akwinu). Dążenie "ponad", "wyżej" samo w sobie jest pozytywne. Św. Ignacy z Loyoli podobne słowo magis ("więcej") uczynił jednym z filarów swojej duchowości. Całe życie duchowe jest zmierzaniem ponad, wyżej, jest przekraczaniem ograniczeń, barier i przeciętności. Bez przekraczania siebie i zewnętrznych granic nie byłoby wzrostu, lecz stagnacja i regres. Święta Teresa z Ávili napisała: O tak, niech Bóg da, że wzrastanie nigdy nie ustanie; wiecie bowiem: kto nie wzrasta, kurczy się. Wydaje mi się niemożliwym, że miłość mogłaby się zadowolić tym, aby pozostać w tym samym miejscu.

Zdążanie wyżej (zwłaszcza gdy nie szanuje godności i praw innych) może przybierać grzeszne, a czasami wręcz patologiczne formy. Pojawia się pycha. Nie bez powodu Kościół umieścił ją na pierwszym miejscu wśród grzechów głównych. Jest ona bowiem źródłem wszystkich pozostałych. Ewagriusz z Pontu opisuje ją w metaforyczny sposób: Pycha jest obrzękiem duszy wypełnionej ropą, jeśli dojrzeje, pęknie i sprawi wielki odór. Współczesny człowiek zagubił "hierarchię" grzechów. Zwykle za najcięższe uważamy grzechy związane ze sferą seksualną. Zapominamy, że pierwsze przykazanie dotyczy miłości Boga, bliźniego i siebie (por. Mt 22, 34-40), a pycha jest jego zaprzeczeniem. Ojcowie Kościoła podkreślają, że każdy grzech kryje w sobie pierwiastek pychy. Uważają ją za królową wad, korzeń drzewa, na którym wyrasta każdy rodzaj złego owocu (G. Cucci). Pisze św. Augustyn: Staraj się dociec, na czym polega każdy grzech, i zobaczysz, czy potrafisz znaleźć jakiś, który nie mógłby być określony jako pycha. Rozumowanie jest tu takie: każdy grzech, jeśli się nie mylę, jest wyrazem pogardy wobec Boga, a wszelką postacią pogardy wobec Boga jest pycha. Cóż bowiem jest większym wyrazem pychy niż pogarda Boga? Każdy zatem grzech jest pychą.

Święty Ignacy z Loyoli opisuje działanie szatana jako "zarzucanie łańcuchów, sieci" (Ćwiczenia duchowne, 142). Jest to działanie stopniowe, które systematycznie usidla człowieka, koncentrując na sobie i prowadząc do pychy. Etapami pośrednimi jest pragnienie bogactw, posiadania oraz prestiż, zaszczyty, pozycja społeczna, ludzka chwała. Pycha jest "ostatnią siecią" szatana. Gdy podprowadzi do niej człowieka, jego "misja" w zasadzie jest zakończona. Może spokojnie zająć się innymi. Panuje dziś powszechne przekonanie, że sukcesem szatana jest przekonanie ludzi, że jest iluzją, wymysłem albo niegroźnym straszakiem. Sądzę, że groźniejsze jest utwierdzenie człowieka w jego perfekcji, superdoskonałości, niezależności, czyli w pysze. Dotyczy to zwłaszcza osób duchownych i dążących do doskonałości. Linia dzieląca doskonałość od pychy jest bardzo cienka. Tymczasem pokora jest w stanie pokonać wszystkie "sieci szatana". Gdy św. Antoni Pustelnik je zobaczył, zapytał z przerażeniem Boga: Któż może ich uniknąć? I usłyszał odpowiedź: Pokora.