Traktat Chagiga należy do Talmudu - źródła mało w Polsce znanego i do tej pory nieopublikowanego w całości po polsku, a ważnego zarówno dla studiów nad judaizmem, jak i literaturą żydowską i wczesnochrześcijańską. Dotychczas ukazało się zaledwie kilka traktatów talmudycznych. Autor tłumaczenia, Gwido Zlatkes, pracownik Uniwersytetu Kalifornijskiego, podjął się pracy bezprecedensowej. Przełożył zarówno Misznę jak i Gemarę, przybliżając polskiemu czytelnikowi meandry dzieła owianego w Polsce tajemnicą, nieznanego z powodu bariery językowej i kulturowej.
prof. Krzysztof Pilarczyk
Głównym przedmiotem traktatu Chagiga (Ofiara świąteczna), należącego do porządku Moed (Święto) są szczegóły składania ofiar w trzy „święta pielgrzymkowe”, najważniejsze wydarzenia w żydowskim kalendarzu: Święto Namiotów (Sukkot), Święto Przaśników (Pesach) i Święto Tygodni (Szawuot). W czasach gdy istniała świątynia w Jerozolimie (tj. przed rokiem 70. n.e.) w święta te wszyscy Izraelici - tj. wszyscy mężczyźni - mieli obowiązek się w niej stawić z of arami. Obowiązek ten ustanawiała Księga Powtórzonego Prawa (16, 16):
Trzy razy do roku ukaże się każdy mąż przed Panem, Bogiem twoim, w miejscu, które sobie obierze: w Święto Przaśników, w Święto Tygodni i w Święto Szałasów Nie ukaże się przed obliczem Pana z próżnymi rękami.
Pierwszy rozdział traktatu omawia szczegółowo nakazy i zakazy dotyczące trzech rodzajów składanych w te święta ofiar. Całopalna of ara pielgrzymki (olat reja) i świąteczna ofiara pojednania (szalmi chagiga - stąd nazwa traktatu) powinny być złożone już pierwszego dnia święta. Trzecim rodzajem były ofiary radości (szalmi simcha) spożywane w przeciągu całego święta. W odróżnieniu od ofiary całopalnej, w ofiarach szalmi jedynie część ofiary (emurim, tj. tłuszcz i niektóre organy wewnętrzne) spalana była na ołtarzu, część (teruma) oddawano kapłanom, pozostałość spożywał ofiarodawca i jego domownicy.
Pierwsza miszna traktatu zajmuje się uściśleniem sformułowania „każdy mężczyzna”, czyli tym kto jest zobowiązany do stawienia się, a kto jest zwolniony ze względu na wiek, zdrowie, status w społeczeństwie bądź inne okoliczności. Następnie analizowana jest kontrowersja pomiędzy szkołą Szammaja a szkołą Hillela dotycząca minimalnej wartości pieniężnej ofiar przynoszonych do świątyni.
Druga miszna pierwszego rozdziału zajmuje się pochodzeniem przynoszonych ofiar: ofiary pojednania i radości mogą pochodzić z drugiej dziesięciny (maaser szeni), części plonu specjalnie przeznaczanej na ofiary składane i spożywane w Jerozolimie. Natomiast ofiary całopalne muszą pochodzić w całości z nieuświęconego (chullin, tj. wszystko co nie jest uświęcone). Oznacza to również, że zwierzęta ofiarne w pierwszym przypadku mogą, a w drugim nie mogą zostać kupione za pieniądze ze sprzedaży produktów z drugiej dziesięciny. Z kolei trzecia miszna omawia zależność między zamożnością przynoszącego ofiarę i liczebnością jego domowników a wielkością ofiary.
Święta pielgrzymkowe trwały kilka dni. Pierwszy (i czasem ostatni) dzień obchodzono jako pełne święto, natomiast dni między nimi miały charakter „półświąteczny”, tzn. zezwalano w nie na wykonywanie wielu czynności w święto zabronionych1. Następna miszna omawia możliwości substytucji, czy też „nadrobienia” w środkowe dni święta za ofiarę nie złożoną pierwszego dnia. Natomiast jeśli ktoś nie złożył ofiary w ciągu całego okresu święta, nie miał już możliwości zadośćuczynienia.
Końcowa część pierwszego rozdziału traktatu Chagiga (karty 10a-11b) zajmuje się uzasadnieniami biblijnymi praw dotyczących różnych nie powiązanych ze sobą zagadnień - zasadą organizacji tej miszny jest formuła, iż dane przepisy „są jak góry zawisłe na włosku gdyż mają mało wzmianek w Pismach2 a wiele przepisów”. Gemara wskazuje, że choć w rzeczywistości istnieje dla nich podstawa biblijna, mimo to specyficzne przypadki wymagają szczegółowych rozstrzygnięć.
Pierwsza miszna drugiego rozdziału (karty 11b-16a) przynosi obszerną panoramę wątków ezoterycznych i mistycznych. Znajdujemy tu praktycznie wszystkie główne tropy obecne w późniejszej ezoterycznej tradycji żydowskiej, kabale: dzieło początku i dzieło rydwanu, wstąpienie do mistycznego ogrodu Pardes, szczegółowy opis kolejnych warstw i pałaców nieba, elementy angelologii i gematrii, rozważania na temat imion i rozmiarów Boga, „niebieską Jerozolimę”, czyli korespondencję tego co na górze z tym co na dole, itd. Szczególne miejsce w tej części zajmują fragmenty poświęcone Eliszy ben Awuja („Acherowi” czyli Odmieńcowi), sztandarowej „czarnej owcy” judaizmu.
Po tej obszernej dygresji mistycznej, w drugiej misznie rozdziału drugiego traktat Chagiga powraca do dyskutowania konkretnych szczegółów wykonywania rytuału, mianowicie kwestii nakładania rąk na łeb zwierzęcia ofiarnego (smicha): czy jest to dozwolone w święto, które przypada w szabat i w jakim zakresie nakładanie rąk dozwolone jest kobietom. Miszna ta jest ważna również jako źródło do historii Talmudu, jako że wymienia zugot, przywódców sanhedrynu w latach 140 pne - ok. 20 ne., czyli w okresie bezpośrednio poprzedzającym tannaitów. Następna miszna wprowadza zagadnienie nieczystości rytualnej i jej stopni, obszerniej potraktowane w rozdziale trzecim. Jest ono związane z głównym tematem traktatu, jako że pielgrzym powinien składać i spożywać ofiary w stanie rytualnej czystości; Chagiga omawia warunki oczyszczenia i związane z nim intencje.
Nieczystość rytualna, (tuma) obejmuje cztery kategorie: osoby, narzędzia (w tym odzież), żywność oraz napoje. Przy czym nieczystość jest stopniowalna; przekazuje się ją poprzez dotyk a kolejny przedmiot jest skażony w niższym stopniu. Stopień najwyższy, aw awot hatuma to ludzkie zwłoki. Kolejny stopień, aw hatuma, „ojciec nieczystości”, to osoba lub przedmiot, który zetknął się z nieczystym przedmiotem: zwłokami człowieka lub padliną zwierzęcia nie zarżniętego rytualnie, kobietą miesiączkującą lub po porodzie, martwym płazem itd. Z kolei osoba która zetknęła się z aw hatuma to riszon latuma (w skrócie riszoń), skalany w pierwszym stopniu, a osoba, która przejmuje skalanie od tej osoby to szeni latuma, w skrócie szeni. Nieczystość rytualna może być przekazywana aż do czwartego stopnia.
Jeśli nieuświęcona żywność została skalana w drugim stopniu, nie może już być użyta do ofiary. Z terumą - częścią oddawaną kapłanom i z uświęcona żywnością związany jest większy stopień świętości, dlatego dyskwalifikuje je nawet skalanie w trzecim i czwartym stopniu.
Rytualne oczyszczenie to przede wszystkim, choć nie wyłącznie, zanurzenie w mykwie, tak osób jak i przedmiotów. Reguły rządzące zanurzeniami, towarzyszące im intencje oraz inne prawa i restrykcje odnoszące się do czystości rytualnej produktów przeznaczonych na ofiary w święta pielgrzymie są przedmiotem rozdziału trzeciego Chagigi. W szczególności rozróżnia się tu pomiędzy „partnerem” (chawer, człowiek znający przepisy czystości rytualnej i ściśle je stosujący) a „wieśniakiem” (am haarec, prostak, nieuczony): w jakiej mierze od tego ostatniego można przyjmować żywność i naczynia używane do ofiar3. Końcowe miszny Chagigi omawiają pokrótce oczyszczenie świątyni po święcie.
1 39 prac, których wykonywanie jest zabronione w szabat i święto wyliczone jest w traktacie Szabat.
2 Tj. w całej Torze: Pięcioksiągu, Prorokach i Pismach.
3 Chawer to Izraelita, który poprzez formalną deklarację złożoną w obecności trzech innych chawerim zobowiązuje się do ścisłego wypełniania przepisów dotyczących czystości rytualnej. Najważniejszym źródłem informacji na temat chawerim jest Tosefa Demai 2,2 – 3,9. Ponieważ drobiazgowe analizowanie i interpretacja Tory (pisanej i ustnej) były domeną faryzeuszy, przeciwstawienie chawerim i amei haarec niedwuznacznie wskazuje na faryzejskie korzenie kompilatorów Talmudu.
Zanim z czterema wejdziemy do Pardes...
Wprowadzenie do Talmudu (Krzysztof Pilarczyk)
Przedmowa (Gwido Zlatkes)
Tekst
Mędrcy wymienieni w Traktacie Chagiga
Słownik terminów
Tablica chronologiczna wydarzeń dotyczących Talmudu
Bibliografia
Tłumaczenie: Gwido Zlatkes
Wydawnictwo WAM
Kraków 2009
Skomentuj artykuł