Abraham
Jest to imię biblijne pochodzące z akadyjskiego Aba-am-ra-am 'kochaj ojca', a zatem reprezentuje najstarszą warstwę imiennictwa - tzw. imion-zdań. Wg etymologii biblijnej miało oznaczać 'ojciec mój jest wzniosły' (Abram) i 'ojciec mnóstwa' (Abraham).
Do Polski przyszło wraz z chrześcijaństwem. W źródłach notowane jest od w. XIII w postaci Abram, Abraam (1220), Abraham (1221), Habraam (1354), Jabram (1452), Abramek (1467). Formy Abraam, Abram świadczą o dobrej adaptacji fonetycznej; protetyczne j-, h- spotykamy zawsze przy imionach o nagłosie wokalicznym. W źródłach poświadczone są także zdrobnienia: Abramek, Abramik, a także nazwiska pochodzące od tego imienia, np.: Abramkowic, Abramowicz, Abramowski, Abramow. Wprawdzie w późniejszych wiekach wyszło z użycia u chrześcijan w Polsce, ale było zawsze popularne wśród Żydów. Nazwiska: Abramowicz, Abrahamowicz nie muszą pochodzić ze średniowiecza, ale od polskich Żydów lub Karaimów wyznających mozaizm, a także od Ormian. Z naszej historii znamy kupca Ibrahima ibn Jakuba, który nosił to imię w wersji muzułmańskiej.
Warto dodać, że w XV w. żył Abraham ze Zbąszynia - opiekun wielkopolskich husytów, oraz że podskarbi litewski za czasów Zygmunta Starego - Abraham z Wilna (Żyd) został nobilitowany przez króla bez zmiany wyznania jako Jan Abraham Ezofowicz.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Abraham, hiszp. Abrahan, ros. Awraam, Awramij, wł. Abramo.
Święci, którzy pod tym biblijnym imieniem występują w dokumentach kościelnych i twórczości hagiograficznej, tworzą sporą, ponad dwudziestoosobową gromadę. Na czoło, rzecz jasna, wysuwa się w niej:
Abraham, ojciec wierzących. Był zarazem największym z patriarchów Starego Testamentu (por. Rdz 11-25) oraz postacią, która na dziejach Izraela wycisnęła pieczęć niezatartą. Żył w XVII-XIX w. przed Chrystusem. Pochodził z chaldejskiego Ur, z aramejskiego plemienia nomadów, którzy przebywali w pobliżu metropolii, aby w niej dokonywać wymiany i w panteonie miasta oddawać cześć bogu-księżycowi. Jego ojciec Terach wędrował do Kanaanu, ale zatrzymał się w Charanie, w północnej Syrii, gdzie też w podeszłym wieku zmarł. Na rozkaz Boga Abraham kontynuował wędrówkę razem z dobytkiem, sługami i Lotem, swym bratankiem. Ten rozkaz, dany mężowi wywodzącemu się ze środowiska pogańskiego, inicjuje objawienie, które odtąd na przestrzeni wieków żyć będzie w Izraelu i które spełni się w Jezusie Chrystusie. Abraham staje się depozytariuszem tego objawienia, tym samym zaś ojcem narodu, który ma je przekazywać, będąc równocześnie prekursorem Kościoła. Bóg żąda od Abrahama, by opuścił wszystko, w zamian za co udziela mu obietnic, które zgodnie z tym, co później głosić będą prorocy Izraela, rozciągnięte zostanie na wszystkie narody świata. Abraham przyjmuje obietnice z wiarą, która staje się jego cechą charakterystyczną i którą wynosić będą potomni (por. np. Hbr 11, 8). Przybywszy do Kanaanu, żyje nadal jak nomada, ale tu i ówdzie (Sychem, Betel) tworzy ośrodki kultu. Potem głód zmusza go do emigracji. Jak wielu późniejszych beduinów, zstępuje do doliny Nilu. Wedle relacji jahwistycznej pozoruje wtedy, że Sara to nie jego żona, ale siostra. Po powrocie do Kanaanu rozstaje się z Lotem, który osiada nad Morzem Martwym. Sam przebywa w pobliżu Mamre. Potem interweniuje w sprawie Lota, którego uwalnia z niewoli. Wówczas to daje dziesięcinę Melchizedekowi i otrzymuje odeń błogosławieństwo, pełne wymowy. Sam Bóg potwierdza dane obietnice. Potem zgodnie z praktyką pierwotnego społeczeństwa, uznaną m.in. przez Kodeks Hammurabiego, Hagar, służebnica jego żony Sary, rodzi mu Izmaela. Następuje nowe objawienie, przedstawione także na modłę ludów pierwotnych, tzn. w sposób niezwykle antropomorficzny. W modlitwie wstawienniczej Abraham okazuje się znów mężem pokornej, a niewzruszonej wiary. Niebawem rodzi mu się drugi syn, Izaak. Jego zamierzona ofiara stanowi szczytowe osiągnięcie duchowe ojca. W sposób heroiczny Abraham powierza się Bogu. Jest posłuszny, toteż w miejsce syna może potem ofiarować baranka. Po śmierci Sary nabywa teren w Makpela na grób dla siebie. Tam złożą jego szczątki w grocie, nad którą krzyżowcy wzniosą kościół, po ich upadku zamieniony na meczet. Przed śmiercią zobowiąże jeszcze sługę do poszukania małżonki dla syna. Odnajdzie ją wśród krewnych. Jemu to przekaże dziedzictwo, gdy tymczasem synom zrodzonym przez konkubiny przeznaczy hojne dary. W Nowym Testamencie wspominany jest wielekroć, i to w rozmaitych kontekstach. W Hbr 11 stał się już tylko jednym ze świadków wiary, natomiast łono Abrahama z Łk 16, 22, które oznaczało wspólnotę patriarchy z Łazarzem, Ojcowie interpretować będą jako część Hadesu lub umiejscowienie szczęśliwości wiecznej. W sztuce chrześcijańskiej zajął miejsce poczesne. Florus wprowadził go do martyrologium pod dniem 9 października, tzn. w terminie, w którym razem z Lotem czcili go Grecy. Ci ostatni wspominali go ponadto razem z Izaakiem i Jakubem w ostatnią niedzielę przed Bożym Narodzeniem. Dodajmy, że pod imieniem Abrahama pojawiło się kilka apokryfów, w tym Testament, utwór o charakterze apokaliptycznym.
Abraham z Beth-Kiduna, zwany także Syryjskim, żył w IV stuleciu w pobliżu Edessy jako pustelnik. Miał potem przyjąć święcenia kapłańskie i nawrócić z bałwochwalstwa mieszkańców Beth-Kiduna (Beth-Quidona). Wróciwszy po dokonaniu tego dzieła na pustynię, umarł w wieku lat 70. Inne dane - pochodzenie, opuszczenie żony w siódmym dniu po ślubie, nawrócenie bratanicy Marii itd. - uważane są przez krytykę hagiograficzną za nieautentyczne. Zresztą syryjskie Acta, które zawierają te epizody, są jeszcze przedmiotem dyskusji. O pozycji, jaką Abraham zdobył w kulcie i ikonografii chrześcijańskiej, świadczy m. in. krakowski poliptyk Św. Jana Jałmużnika. Legenda o nawróceniu Marii stała się także wątkiem literackim, jak o tym świadczy dramat Hroswithy z Gandersheim. Martyrologium Rzymskie wspominało Abrahama w dniu 16 marca, natomiast Grecy czcili go 29 października i na ten dzień przewidziane jest jego wspomnienie w nowym Martyrologium Rzymskim.
Źródła i literatura w Bibl. Ss. 1 (1961), 114n. Utwór Hroswithy w BHL 13. - U nas żywot według Metafrasty opowiedział Skarga, ŻŚw pod dniem 18 marca. - Ikonografia w LCI 5 (1973), 7n. Podobizna z ołtarza Jana Jałmużnika u W. Walickiego, Krakowska legenda Jana Jałmużnika, Warszawa 1966.
Abraham, biskup Harranu w Mezopotamii. Urodził się około r. 350 w Syrii. Od wczesnej młodości prowadził życie eremickie na pustyni Chalkis. Uzdrowiony cudownie, głosił ewangelię w okolicach Emesy (Liban). Wrócił na pustynię, a następnie został powołany wbrew swej woli na biskupstwo Harranu. Surowe życie, jakie prowadził, zjednało mu uznanie diecezjan i podziw dworu cesarskiego. Teodozjusz II wezwał go do Konstantynopola, gdzie święty zmarł, prawdopodobnie około r. 420. Pamiątkę jego obchodzi się 14 lutego.
Źródła w BHG 9. Literatura w Bibl. Ss. 1 (1961), 115.
Abraham z Clermont (Owernia). Był z pochodzenia Persem. Wiele wycierpiał w czasie prześladowań w państwie sassanidzkim, ale w końcu zdołał wyemigrować. Osiedlił się w pustelni w pobliżu Clermont, gdzie z czasem przylgnęli doń uczniowie. W ten sposób powstało opactwo, któremu przewodził i które znane było pod nazwą Saint-Cirgues. Zmarł ok. r. 480. Apolinary Sydoniusz ułożył dla niego epitafium. Wspomnienie przypada 15 czerwca.
Źródła w Com. mart. rom. 238. Inne w Catholicisme 1 (1948), 57 lub w DBF 1 (1933), 193n.
Abraham z Kratei. Pochodził z Emesy. Wcześnie został mnichem, najpierw w swej ojczyźnie, potem w Jerozolimie. Od r. 491 przebywał w Konstantynopolu. W r. 500 został kapłanem i przełożonym klasztoru w Kratei, w Bitynii. Gdy go zbyt często odwiedzano, uszedł do Jerozolimy i schronił się w jednym z tamtejszych klasztorów. W r. 515 sprowadzono go na powrót do Kratei i konsekrowano na biskupa. Po r. 536 znów uszedł do Jerozolimy. Zmarł wkrótce potem. Wspominany bywa 6 grudnia.
Żywot napisany przez współczesnego mu Cyryla ze Scytopolis w BHG 12. Inne w LThK 1 (1957), 63.
Abraham z Rostowa. Żył w XI, XII lub XIV w. Tak rozbieżne wnioski wysnuli uczeni z analizy życiorysów, które obfitują w wątki legendarne i anachronizmy. Urodzony w rodzinie pogańskiej, miał Abraham być cudownie uleczony dzięki wezwaniu imienia Jezus. Wstąpiwszy do klasztoru w Nowogrodzie, przez czas jakiś przebywał ponoć w klasztorze Wałaamskim na jeziorze Ładoga, ale wezwany natchnieniem Bożym do głoszenia Ewangelii, udał się w okolice Rostowa. Zwalczał tam skutecznie kult bożka Welesa i wybudował cerkiew pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty oraz założył klasztor Epifanii (Christowa Bogojawlenija). W r. 1553 relikwie umieszczono w cerkwi ufundowanej przez Iwana Groźnego. Umocniło to kult świętego. Menologia słowiańske wspominają go 29 października i pod tym samym dniem widnieje w kalendarzach zatwierdzonych dla Kościołów unijnych.
Abraham z Nowogrodu, pierwszy ihumen klasztoru Zbawiciela, założonego w r. 1154 lub 1156 pod Pskowem. Zmarł w r. 1158. Kościół rosyjski wspomina go 24 września.
Abraham Kijowski, nazywany rekluzem (zatwornikiem), żył w w. XII. O jego życiu nic właściwe nie wiemy, ale relikwie zażywają czci w Ławrze Peczerskiej, a na Rusi wspomina się go w dniu 22 września.
Ubogą literaturę przedmiotu podaje A. Palmieri w DHGE 1 (1912), 177.
Abraham ze Smoleńska (Awramij Smolenskij), ihumen. Rozdawszy ubogim ojcowiznę, przez jakiś czas wiódł życie żebraka, szalonego miłością Chrystusa (jurodiwyj). Osiągnąwszy w ten sposób specyficzny rys pobożności ruskiej, wstąpił następnie do klasztoru Bogurodzicy w Sieliszczu pod Smoleńskiem, który podówczas był znacznym ośrodkiem życia religijnego i intelektualnego. Zagłębiał się zwłaszcza w lekturę świętych Jana Chryzostoma i Efrema Syryjskiego oraz żywotów mnichów palestyńskich. Wyświęcony na kapłana, zasłynął z pobożności eucharystycznej, przy czym na podkreślenie zasługuje fakt, że codziennie odprawiał mszę św., co pośród ówczesnego kleru prawosławnego należało do rzadkości. Zdobył sobie także uznanie jako kaznodzieja, a nawet zasłużył na nazwę proroka. Oskarżony przez zazdrosny kler miasta o herezję dualizmu (bogomilstwa-), przez dłuższy czas znosił cierpliwie prześladowanie i suspensę, którą nałożył nań miejscowy biskup Ignacy. Skoro jednak ten ostatni przekonał się o jego niewinności, nie tylko przywrócił go do funkcji kapłańskich, ale także postawił na czele nowo założonego klasztoru (Rizpołożenskij Awramijew monastyr). Tamże jako ihumen zmarł 21 sierpnia 1221 r. Tego też dnia obchodzi się jego pamiątkę. Życie świętego opisał jego uczeń Efrem (Żytije i tierpienije priepodobnago Awramija Smolenskego), stwarzając w ten sposób jeden z najznakomitszych pomników hagiografii rosyjskiej.
Wydania i omówienia żywota u Smolitscha, 67-69, u Podskalsky'ego, według indeksu, oraz w wyd. P. Hollingswortha, The Hagiography of Kievan Rus', Harvard br., LXXXI -XCV oraz 135-163. - U nas R. Mazurkiewicz w pracy zbiorowej: Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej, Lublin 1988, 73-79. - Ikonografia w LCI 5 (1973), 9.
Abraham Bułgar to także święty, czczony w Cerkwi ruskiej. Pochodził z plemienia Bułgarów wołgo-kamskich. Umęczono go w r. 1229, gdy tam zapanował islam. Jego szczątki przeniesiono w r. 1230 do Włodzimierza i złożono w monasterze Kniagini. Menologia słowiańskie wspominają go pod dniem 1 kwietnia.
Abraham z Czuchłomy był uczniem św. Sergiusza z Radoneża. Sam miał założyć cztery monastery, z których najdłuższą historię miał wybudowany w pobliżu Czuchłomy (środkowa Rosja). Przypisywano mu też odnalezienie cudownej ikony. Zmarł w r. 1375. Kościół rosyjski kanonizował go w r. 1621, a wspomina w dniu 20 lipca.