Noe

To imię biblijne, pochodzenia semickiego (hebrajskiego): N-ah 'przynoszący spokój'. Greka przejęła je jako N-e, a łacina Noë.

W Polsce notowane od 1295 r. w postaciach: Noe i Nojek. Współcześnie występuje bardzo rzadko w postaci Noach, a więc w formie hebrajskiej.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Noë, Noa, ang. Noah, fr. Noé, niem. Noë, Noa, ros., ukr. Noj, wł. Noe.

Noe, patriarcha biblijny. Podobne do niego postacie pojawiały się w podaniach mezopotamskich, żadna jednak z nich nie dorównywała mu etyczną wzniosłością i monoteistycznymi wizjami, leżącymi u podstaw jego poczynań. Wedle biblijnego opowiadania (Rdz 5, 28 - 10, 5) był dziesiątym z przedpotopowych ojców, synem Lameka. Sam miał trzech synów: Sema, Chama i Jafeta. Dożył wieku dziewięciuset pięćdziesięciu lat (wedle sposobu liczenia, który trudno rozszyfrować). Gdy nastał potop, miał sześćset lat. Biblia niejednokrotnie podkreśla, że był mężem prawym, żył w przyjaźni z Bogiem. Znalazł też łaskę u Niego, gdy nieprawość przebrała miarę i gdy Bóg postanowił ukarać ludzkość potopem. Noe otrzymał wówczas polecenie zbudowania dużego statku, nazwanego Arką, i schronienia się w nim razem z siedmioma innymi oraz z pewną określoną liczbą zwierząt. Gdy dzięki temu ocaleli, Noe złożył dziękczynną całopalną ofiarę, natomiast Pan udzielił mu swego błogosławieństwa, a tak uczynił go ojcem odnowionej ludzkości, wyposażonej w nowe zalecenia. Nazwano je przykazaniami noachickimi. Bóg zawarł także z Noem pierwsze przymierze, którego widomym znakiem stał się łuk tęczy. Ponadto Noe został (pierwszym) winogradnikiem, co w pierwszej chwili spowodowało jego nieumyślne odurzenie alkoholowe, a potem śmiech Chama i przekleństwo, rzucone na jego syna Kanaana. Wolno dodać, że w całej tej biografii Noego, skrótowo tu przypomnianej, egzegeci rozróżniają kilka genetycznych nawarstwień, te przede wszystkim, które określamy jako tradycje kapłańską i jahwistyczną. W apokryfach Starego Testamentu (w Księgach Henocha, Jubileuszów, w Testamencie Beniamina, w 4 Księdze Ezdrasza, w Księgach Sybillińskich), a także pod piórem Filona z Aleksandrii i Józefa Flawiusza biografie Noego wzbogacano rozmaitymi elementami. Brał więc poważny udział w podziale ziemi, prosił o oddalenie napaści szatańskich, otrzymał objawienie, jak leczyć z ran zadanych przez demony, ale stał się także typem wszystkich sprawiedliwych, a jego wybawienie z potopu obrazem eschatologicznego wyzwolenia i zapowiedzią szczęśliwości sprawiedliwego ludu. Te ostatnie motywy zbliżają nas do napomknień Nowego Testamentu i idei patrystycznych. W Ewangeliach (Mt 24, 37 n.; Łk 17, 26 n.) i u św. Piotra (1 P 3, 20) znajdujemy tylko wzmianki o dniach Noego, ale gdzie indziej (Hbr 11, 7; 2 P 2, 5) jest on przede wszystkim mężem sprawiedliwym i przykładem wiary. Jego cnoty szeroko wychwalali Ojcowie Kościoła. Ponadto dopatrywali się w nim kaznodziei pokuty, figury Chrystusa, przykładu dla duszpasterzy. Z tymi pochwałami w parze szły przedstawienia plastyczne w katakumbach. W sztuce czasów późniejszych postać Noego wiązała się najczęściej z wyobrażeniem potopu, ale nie zapominano także o innych scenach z życia patriarchy. W Martyrologium Hieronimiańskim pod dniem 15 lipca znajdowało się wspomnienie Jakuba, biskupa Nisibis, a w nim wzmianka, że świętemu dane było oglądać w górach arkę Noego. W martyrologium Usuarda wspominano Noego pod dniem 10 maja. Natomiast Piotr de Natalibus w swym Katalogu przydzielił mu dzień 10 listopada. Zaś na Wschodzie wyznaczono terminy bardzo zróżnicowane: 1 sierpnia i 7 września (synaksaria koptyjskie i arabskie), 2 maja (Syryjczycy) itd.