Probus

To imię łacińskie, genetycznie cognomen, którego podstawę stanowi wyraz pospolity probus 'dobry, uczciwy, prawy, rzetelny'. W Polsce takim przydomkiem obdarzono Henryka Probusa (1257-1290), księcia wrocławskiego, a od 1288 r. także krakowskiego.

Odpowiedniki obcojęz.: łac., ang., niem. Probus, wł. Probo.

W literaturze hagiograficznej imię spotykamy w ośmiu wspomnieniach. To, które obejmuje kilku męczenników razem, a pojawia się pod dniem 13 października, omówiliśmy pod hasłem Arkadiusz i tow. O drugim mowa będzie pod imieniem Tarak. Pominiemy natomiast Probusa wspominanego z Gracją, świętych z Kornwalii, bo o nich nic powiedzieć nie potrafimy; nie powstała nawet tradycja wiążąca ich wspomnienie z jakimkolwiek terminem kalendarzowym. Oto pozostali:

Probus i Andrzej, męczennicy. Synaksaria wspominają ich 9 lub 12 lipca. Mówią, że zginęli w ogniu. Nie lokalizują jednak męczeństwa i nie pozwalają się domyślać, w jakim czasie go dostąpili. Być może, iż Passio, która o nich opowiadała, wcześnie zaginęła.

Probus, rzekomy biskup Werony. Jako taki był tam czczony i wspominany w dniu 12 stycznia. Tymczasem żaden z wykazów biskupów Werony nie zawiera takiego imienia. Stara inskrypcja wskazuje natomiast, że doszło do mylnego zinterpretowania kultu Probusa, towarzysza Taraka, którego relikwie sprowadzone zostały do Werony.

Probus, rzekomy biskup w Formio. Miał tamtejszą stolicą zarządzać za panowania Trajana. Tak sądzili historycy lokalni, ale w rzeczywistości jego imię wzięte zostało z fabularnych Acta S. Erasmi, które krytyka historyczna zdecydowanie odrzuciła. Probusa czczono potem w Gaecie, bo tam przeniesiono stolicę biskupią. Jeszcze później pontyfikat Probusa chciano umieścić pomiędzy pontyfikatami biskupów Deusdedita (911) i Bernarda (954). Wspomnienie tej legendarnej postaci przypadało 6 października.

Probus I i Probus II, biskupi Rawenny. Zastanawiano się ongiś, któremu z nich dedykowano bazylikę w starożytnym Classe, ale wedle Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis, sporządzonego przez mnicha Agnellusa, czci doznawało dwóch Probusów. Pierwszy był siódmym z kolei biskupem miasta, a na sławnej stolicy zasiadał w III i IV stuleciu; wspominano go 10 listopada. Drugi na liście biskupów zajmował miejsce trzynaste lub czternaste i żył w V w. Wspominano go w dniu 11 listopada, a więc nazajutrz po poprzedniku.

Probus, biskup Rieti. Grzegorz Wielki mówi w Dialogach o jego śmierci. Gdy konał, ukazało mu się dwóch męczenników, święci Juwenal i Eleuteriusz, którzy przybyli, aby go przeprowadzić do wieczności. Świadkiem, oniemiałym ze zdziwienia, był pewien młodzieniec, który potem wstąpił do benedyktynów na Monte Celio. Grzegorz wspomina świętego biskupa także później. Jest jego informatorem, bo opowiedział mu kilka budujących anegdot. Śmierć Probusa musiała nastąpić około 570 r. Chyba nie od razu otoczyła go cześć wiernych. Do martyrologiów pod dniem 15 marca wpisano go dopiero w XVI stuleciu.