Wiele twarzy manipulacji. Zobacz je z bliska

Każda sytuacja, w której potrzebujemy pomocy lub współdziałania drugiego człowieka jest narażona na manipulację, dlatego wymaga od nas szczególnej ostrożności. Mamy bowiem tendencję do instrumentalnego traktowania innych ludzi.

Słowo manipulacja w psychologii oznacza posługiwanie się komunikacją jako narzędziem skutecznego oddziaływania na osoby oraz traktowanie innych jako narzędzi do zaspokajania własnych potrzeb. Jest to komunikacja nastawiona przede wszystkim albo wyłącznie na skuteczność.

Gdy ktoś usiłuje zmienić nasz pogląd albo wymóc określone zachowanie czy decyzje niezgodne z naszym przekonaniem – doświadczamy manipulacji. Szczególnie widoczne jest to w relacjach hierarchicznych, np. służbowych: przełożony – podwładny, w wychowaniu, nauczaniu, ale też w rodzinach, przyjaźniach.

Jedne osoby są bardziej podatne na manipulację, inne mniej. Zależy to między innymi od aktualnej sytuacji życiowej konkretnego człowieka. Łatwiej wykorzystać ludzi niedojrzałych emocjonalnie lub intelektualnie, z niską samooceną, samotnych, spragnionych miłości i akceptacji albo pogrążonych w różnych problemach, jak brak pracy czy trudna sytuacja finansowa.

Ja też manipuluję

Jeśli ktoś traktuje nas instrumentalnie, budzi to nasz opór, bo naruszona została nasza wolność. Tak działają wszelkiego rodzaju naciski, nachalne prośby, groźby, wymuszenia, zafałszowania informacji, szantaże, także emocjonalne. Na tego typu zachowania reagujemy uczuciowo, obronnie.

Ale trudno nam przyjąć, że my też manipulujemy. Przeważnie spostrzegamy postawę obronną osoby, z którą rozmawiamy, natomiast nie widzimy, że próbowaliśmy wywrzeć na nią nacisk. Nie zauważamy, że nie dajemy drugiej stronie prawa do odmowy, do własnego zdania, postępowania innego niż nasza sugestia.

I tu pojawia się pytanie - na ile potrafimy współpracować z innymi ludźmi, żeby przy okazji zaspokajania własnych potrzeb, dostrzegać i zaspokajać również ich potrzeby? Współdziałanie umożliwia realizację naszych i cudzych potrzeb, manipulator zaś bierze pod uwagę przede wszystkim własne cele.

Samo manipulacja

Równie trudno spostrzec jeszcze inne oblicze manipulacji. Bardzo często manipulujemy… sobą, swoim zachowaniem. Pomaga nam to ukryć nasze słabe strony i prawdziwe uczucia albo postępujemy tak, jak oczekują lub oczekiwaliby od nas rodzice, przełożeni itp. Mówimy i robimy różne rzeczy wbrew temu, co czujemy i myślimy, ze względu na to, że patrzą na nas inni ludzie.

Jak przestać manipulować?

Dużą pomocą będzie tutaj szczerość wobec samego siebie, przyznanie się do własnych potrzeb i uczuć, nieustanna konfrontacja z rzeczywistością.

Możemy też częściej uświadamiać sobie, że spostrzegane reakcje obronne u drugiej osoby nie są przejawem niechęci wobec nas, ale raczej odpowiedzią na manipulację, czyli próbę wywarcia nacisku. Jeśli będziemy tego świadomi, możemy skorygować swoją wypowiedź tak, by uwzględniała czyjąś wolność i prawo do odmowy.

O różnych przeszkodach w budowaniu dobrych relacji z innymi ludźmi przeczytasz więcej w książce Elżbiety Sujak „ABC psychologii komunikacji”.