450 lat temu zmarł Jan Kalwin

"Kalwinizm jest przede wszystkim religią moralizatorską, chce wychować, bodaj siłą, społeczeństwo w duchu chrześcijańskim (…). Z punktu widzenia doktrynalnego centralną myślą Kalwina jest jego nauka o predestynacji. Bóg, którego suwerenność Kalwin z naciskiem podkreśla, przeznaczył jednych ludzi do zbawienia, drugich na potępienie. Moralność chrześcijańska nie polega więc zdaniem Kalwina na zdobywaniu sobie zasług, na +kupowaniu nieba+, dobre uczynki są natomiast dowodem, że zbawienie zostało osiągnięte, że ten kto je spełnia, należy do grona wybranych" - pisał Jan Wierusz Kowalski w zbiorowej pracy "Zarys dziejów religii".

Bernard Cottret, biograf Kalwina, pisał zaś o predestynacji: "Doktrynie tej, budzącej powszechny niepokój w momencie powstawania przyświecał cel dokładnie odwrotny: chodziło o to, by dodać pewności wiernym i zagwarantować im ich niezależność, wykazując, że ich zbawienie zależy jedynie od Boga, nie zaś od księży".

Jan Kalwin (Jean Cauvin) urodził się w 1509 r. w Noyon, we francuskiej Pikardii. Przeznaczony z początku do stanu kapłańskiego, zaczął studiować jednak prawo, m.in. w Paryżu, nie - teologię. 

Gdy władze francuskie zaczęły być nietolerancyjne wobec protestantyzmu Kalwin stał się jego zwolennikiem - w pierwszej połowie lat 30. XVI w. wyjechał do Bazylei. Tam zaczął pracę nad swoim fundamentalnym dziełem, traktatem teologicznym "Institutio religionis christianae" (Nauka religii chrześcijańskiej) które, jak stwierdza "Encyklopedia Britannica", po kolejnych rewizjach tekstu stało się najważniejszą indywidualną prezentacja poglądów protestantyzmu. Był utalentowanym kaznodzieją, a także bardzo płodnym autorem - jego pisma obejmują 59 tomów. Następne lata Kalwin spędził w Genewie (skąd został usunięty) i w Strasburgu. W 1541 roku został ponownie zaproszony do Genewy i spędził tam kolejne lata życia, aż do śmierci. 

Kalwin odrzucał dogmat o rzeczywistej obecności ciała i krwi Chrystusa w eucharystii, był też przeciwnikiem obrazów i rzeźb w kościołach oraz kultu relikwii. Centralnym punktem zainteresowania wyznawców kalwinizmu powinna być Biblia. Charakteryzował się też kalwinizm rygoryzmem moralnym i zbudował, jak pisał Wierusz Kowalski "podwaliny purytańsko-mieszczańskiej moralności". Kalwin był m.in. przeciwnikiem łaźni, do których mężczyźni chodzili z kobietami, luksusu oraz ostentacyjnego zbytku.

W Genewie Kalwin stworzył rodzaj teokratycznej republiki, sprawując w istocie kontrolę nad miastem i jego mieszkańcami, choć nie piastował żadnego administracyjnego stanowiska. Zapisał się nietolerancją religijną - na stosie zginął przeciwnik Kalwina  -Miguel Servet, kwestionujący naukę o Trójcy Świętej.

Kalwinizm rozpowszechnił się m. in we Francji (hugenoci), Holandii i Szkocji. "Popularności kalwinizmu w Polsce sprzyjała jego demokratyczna koncepcja władzy kościelnej i humanistyczne tendencje popularyzujące rozkwit kultury narodowej" - pisał Jan Wierusz Kowalski.

W XVI w. głównym propagatorem kalwinizmu był Jan Łaski. Kalwinem był m.in. Mikołaj Rej. Jak podaje oficjalna strona kościoła ewangelicko-reformowanego w Polsce, pierwsze nabożeństwo kalwińskie w naszym kraju zostało odprawione w 1550 r. w Pińczowie a zbory kalwińskie powstawały w dobrach m.in. Radziwiłłów, Ossolińskich, Górków, Leszczyńskich. Najwięcej kalwinów było w Małopolskiem, między Krakowem i Lublinem, oraz w Wielkim Księstwie Litewskim. Biblię brzeską, zwaną też Radziwiłłowską - tłumaczenie Pisma Świętego wydane w 1563 r. - przypisuje się głównie kalwinom.

Zasady wolności religijnej zawarte w akcie konfederacji warszawskiej (1573 r.) nie były jednak w dobie kontrreformacji wobec kalwinów przestrzegane.  Nie mogli np. prowadzić szkół ani drukarń.

Obecnie w Polsce liczba wiernych kościoła ewangelicko-reformowanego wynosi ok 3, 5 tys. Kobiety mogą sprawować urzędy kościelne.