Dawna liturgia w prawosławnej kaplicy w Warszawie

W prawosławnej kaplicy akademickiej świętych Cyryla i Metodego w Warszawie odprawiona została w sobotę dawna liturgia św. Jakuba Apostoła. Uznawana jest za jedną z najstarszych znanych liturgii Kościoła powszechnego i celebrowana tylko raz w roku.

5 listopada przypada dzień pamięci apostoła Jakuba, pierwszego biskupa Jerozolimy. To z tej okazji celebrowane są liturgie autorstwa tego świętego.

W kaplicy świętych Cyryla i Metodego w Warszawie przewodniczył jej bp siemiatycki Jerzy, prawosławny ordynariusz polowy Wojska Polskiego. To prawdopodobnie jedyna świątynia w Polsce, gdzie w sobotę taka liturgia była celebrowana.

Tradycyjnie przypisuje się jej autorstwo pierwszemu biskupowi Jerozolimy - świętemu Jakubowi. Współcześni liturgiści w większości przyjmują, że powstała ona w okresie między końcem IV i początkiem V wieku. Nie wykluczają jednak, że niektóre modlitwy i gesty sięgają czasów apostolskich.

Trudnością dla duchownych, którzy w latach 90. ubiegłego wieku doprowadzili do wznowienia odprawiania tej liturgii w Polsce, był przede wszystkim tekst. Udało się go zdobyć z zagranicy dopiero w latach 80.

Jedną z głównych cech liturgii św. Jakuba jest jej prostota. Na czas trwającego ok. 2-3 godzin nabożeństwa biskup przywdziewa szaty liturgiczne należne zwykłemu kapłanowi, nie ma ponadto nakrycia głowy. Podczas kazania hierarcha i towarzyszący mu koncelebransi siedzą, wierni stoją. Wszystkie czytania, pochodzące zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu, kapłan czyta stojąc przodem do wiernych. Modlitwa Pańska nie jest śpiewana, lecz recytowana.

W Kościele prawosławnym powszechnie odprawia się trzy inne rodzaje liturgii: najczęstszą - Św. Jana Chryzostoma, a także Św. Bazylego oraz tzw. liturgię "Uprzednio Poświęconych Darów".

Kilkunastoletnią tradycję ma odprawianie liturgii św. Jakuba 5 listopada w prawosławnej katedrze św. Mikołaja w Białymstoku, najważniejszej świątyni diecezji białostocko-gdańskiej. W dniu swoich imienin przewodniczy jej wtedy abp Jakub, ordynariusz tej diecezji.

W sobotę jej nie odprawiano, bo od kilku dni hierarcha przebywa w Moskwie, gdzie wraz z przedstawicielami monasteru w Supraślu bierze udział w konferencji poświęconej irmologionowi supraskiemu, w 50. rocznicę jego odnalezienia.

Irmologion to cerkiewna księga liturgiczna, zawierająca teksty śpiewane podczas nabożeństw. Rękopis irmologionu supraskiego, liczący 700 stron, powstał w latach 1598-1601 i uważany jest za najstarszą na świecie transkrypcję zapisu melodii przy pomocy tzw. notacji nutowo-liniowej.

Przedstawiciele polskiej Cerkwi liczbę wiernych w kraju szacują na 450-500 tys. osób. Według danych GUS - uznawanych jednak przez hierarchów za niemiarodajne - w ostatnim spisie powszechnym przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało 156 tys. osób.

Przyjmuje się, że centrum prawosławia jest województwo podlaskie, bo to tam są największe w kraju skupiska wiernych Cerkwi.