Dlaczego prawosławny krzyż ma poprzeczkę?

Krzyż prawosławny jest dość powszechnie znany choćby z kopuł wieńczących cerkwie: tzw. krzyż „złamany”, czyli z przekrzywioną belką tuż przy podstawie krzyża. Co oznacza ta dodatkowa belka?

Krzyż jest najpowszechniejszym i najbardziej rozpoznawalnym symbolem chrześcijaństwa. Mimo swej prostoty – dwóch ramion przecinających się pod kątem prostym – już na początku chrześcijaństwa zaczął przybierać różne formy regionalne i środowiskowe, zachowując przy tym swą podstawową cechę - „skrzyżowane” ramiona. Historycy Kościoła i sztuki sakralnej wyróżniają ponad 30 odmian tego znaku.

Krzyż prawosławny jest dość powszechnie znany choćby z kopuł wieńczących cerkwie: tzw. krzyż „złamany”, czyli z przekrzywioną belką tuż przy podstawie krzyża. Symbolika belki jest dość złożona i niejednorodna. Najczęściej przyjmuje się, że ukośnie przybita belka pod głównym ramieniem nawiązuje do dwóch wydarzeń związanych z męką i śmiercią Pana Jezusa.

Pierwsze to przypomnienie dwóch łotrów, ukrzyżowanych razem z Jezusem, z których jeden nawrócił się na drzewie krzyża i usłyszał obietnicę „jeszcze dziś będziesz ze Mną w raju”. Znakiem tego nawrócenia jest ramię belki skierowane w górę. Drugi koniec, biegnący w dół, symbolizuje drugiego łotra, który jeszcze na krzyżu szydził z Jezusa.

Inne wyjaśnienie skośnej belki w prawosławnym krzyżu nawiązuje do słów o „zstąpieniu Chrystusa do piekieł”. Według tego poglądu ukośna belka miała symbolizować zarówno zmartwychwstanie (odcinek wznoszący się), jak i owo zejście „do piekieł” (odcinek opadający).

Niezależnie jednak od tych interpretacji należy pamiętać, że ów krzyż z ukośnym ramieniem pod stopami Zbawiciela jest typowy tylko dla części wyznawców prawosławia, dokładniej – dla tradycji ruskiej, tzn. wywodzącej się z Rusi Kijowskiej, a więc dla dzisiejszego prawosławia rosyjskiego, a także ukraińskiego i białoruskiego, polskiego oraz czeskiego i słowackiego. Po rosyjsku bywa on nazywany krzyżem bizantyjskim, lub „krzyżem św. Łazarza”. Na kopułach cerkiewnych pojawił się on po raz pierwszy dopiero w 1551 r.

KAI / mł