Główne "ministerstwo" Stolicy Apostolskiej

Sekretariat Stanu można uznać za "naczelne ministerstwo" Stolicy Apostolskiej. Choć wszystkie watykańskie dykasterie podlegają bezpośrednio papieżowi, Sekretariat Stanu to swoiste "Prezydium Rządu" tego najmniejszego państwa świata. Papież Franciszek przyjął dzisiaj dymisję złożoną w związku z osiągnięciem przewidzianego prawem wieku przez Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej, 78-letniego kard. Tarcisio Bertone, a jego następcą mianował 58-letniego abp. Pietro Parolina, dotychczasowego nuncjusza apostolskiego w Wenezueli.

Przekładając watykańskie realia na język bardziej świecki, można powiedzieć, że wszystkie dykasterie watykańskie: kongregacje, papieskie rady, trybunały, komisje i inne są w mniejszym lub większym stopniu odpowiednikami ministerstw. Sekretariat Stanu stanowi wśród nich jakby Prezydium Rządu, choć wszystkie instytucje i urzędy podlegają bezpośrednio papieżowi, który o wszystkim ostatecznie decyduje.

Początków Sekretariatu Stanu można się doszukiwać już w IV w., gdy powstała tzw. Kancelaria Apostolska. Tworzyła ona najbliższe otoczenie papieża i jego bezpośrednie zaplecze. Jej głównym zadaniem było wówczas spisywanie akt męczenników i prowadzenie bieżącej korespondencji biskupa Rzymu. Z czasem, w miarę rozszerzania się władzy papieskiej i granic Państwa Kościelnego oraz jego stosunków ze światem zewnętrznym, Kancelaria przekształciła się w Tajną Kamerę (Izbę) i Sekretariat Apostolski. Tę pierwszą powołał do życia Marcin V (1417-31) a Sekretariat - Innocenty VIII (1484-92) konstytucją apostolską "Non debet reprehensibile" z 31 grudnia 1487 r. Urząd ten składał się z 24 sekretarzy apostolskich z tzw. sekretarzem domowym na czele. To z tego urzędu narodziły się inne instytucje, jak Kancelaria Brewe, Sekretariat Brewe do Władców i Sekretariat Listów Łacińskich.

Z kolei Leon X (1513-21) utworzył urząd sekretarza osobistego (secretarius intimus), zwanego też sekretarzem papieża lub sekretarzem większym (secretarius papae; s. maior), który miał wspomagać kardynała odpowiedzialnego za sprawy Państwa Kościelnego i prowadzić korespondencję w językach innych niż łacina, przede wszystkim z nuncjuszami apostolskimi (były to czasy narodzin stałej dyplomacji papieskiej w całym ówczesnym świecie). Z tego właśnie stanowiska można wywieść, zwłaszcza od czasu Soboru Trydenckiego (1545-63), dzisiejszy Sekretariat Stanu.

Przez długi czas secretarius intimus był na ogół prałatem, czasami biskupem. Dopiero na początku pontyfikatu Innocentego X (1644-55) na ten wysoki urząd powołano kardynała, i to spoza rodziny papieża - był nim kard. Giovanni Giacomo Panciroli (1587-1651). Gdy Innocenty XII (1691-1700) zniósł urząd kardynała nepota (krewnego), jego kompetencje przejął w całości właśnie kardynał Sekretarz Stanu.

Pius VII (1800-23) ustanowił 19 lipca 1814 r. Świętą Kongregację Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych. Jej kompetencje, zwłaszcza te dotyczące spraw administracyjnych, pokrywały się już z pewnymi zadaniami stojącymi przed Sekretariatem Stanu. Św. Pius X (1903-14) konstytucją "Sapienti Consilio" z 29 czerwca 1908 r. podzielił tę kongregację na sekcje: spraw nadzwyczajnych, zwyczajnych i przygotowywania brewe (dokumentów) apostolskich na zlecenie różnych kongregacji.

Pontyfikat tego wielkiego papieża i jego poprzednika Leona XIII (1878-1903) to czas wielkiego rozkwitu Sekretariatu Stanu. Wtedy to czterej kolejni sekretarze stanu: kardynałowie Mariano Rampolla del Tindaro (1843-1913), Rafael Merry del Val y Zulueta (1865-1930), Pietro Gasparri (1852-1934) i Eugenio Pacelli (1876-1958) przeprowadzili działania dyplomatyczne, które ostatecznie doprowadziły do rozwiązania trwającego od 1870 r. konfliktu z państwem włoskim i przywrócenia międzynarodowej pozycji Stolicy Apostolskiej.

Paweł VI (1963-78), spełniając życzenia biskupów, wyrażone na Soborze Watykańskim II, na mocy konstytucji apostolskiej "Regimini Ecclesiae Universae" z 15 sierpnia 1967 r. zreformował Kurię Rzymską i m.in. zmienił strukturę Sekretariatu Stanu. Zlikwidował wówczas m.in. Kancelarię Brewe Apostolskich.

Sekretariat Stanu w obecnym kształcie funkcjonuje od 28 czerwca 1988 r., gdy Jan Paweł II ogłosił konstytucję apostolską "Pastor Bonus". Konstytucja ta - reformując Kurię Rzymską - podzieliła Sekretariat Stanu na dwie sekcje: Spraw Ogólnych i ds. Stosunków z Państwami.

Na czele Sekretariatu Stanu stoi kardynał, mający tytuł Sekretarza Stanu. Będąc głównym współpracownikiem Ojca Świętego w kierowaniu Kościołem powszechnym kardynał sekretarz stanu jest najwyższym po nim przedstawicielem Stolicy Apostolskiej na płaszczyźnie dyplomatycznej i politycznej.

Sekcja Spraw Ogólnych, zwana też Sekcją Pierwszą, zajmuje się sprawami dotyczącymi bieżącego posługiwania papieża, zarówno gdy chodzi o kierowanie Kościołem powszechnym, jak i kontaktów z poszczególnymi urzędami Kurii Rzymskiej. Są wśród nich: 9 kongregacji, 3 trybunały, 11 Papieskich Rad, komisje, komitety i inne organizmy.

Na polecenie Ojca Świętego Sekcja I sporządza różne dokumenty, akty urzędowe związane z nominacjami w Kurii Rzymskiej oraz przechowuje pieczęć ołowianą i Pierścień Rybaka. Określa też zadania i kieruje działalnością przedstawicieli Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza w odniesieniu do Kościołów lokalnych. Zajmuje się wszystkim, co dotyczy ambasad państw przy Stolicy Apostolskiej. Czuwa nad oficjalnymi środkami przekazu Stolicy Apostolskiej i przygotowuje do wydania kolejne roczniki "Acta Apostolicae Sedis" i "Annuario Pontificio". Sekcji tej podlega również Centralny Urząd Statystyki Kościoła. Na jej czele stoi substytut w randze arcybiskupa, wspierany przez prałata z tytułem asesora do spraw ogólnych.

Sekcja ds. Stosunków z Państwami, czyli Sekcja Druga, zajmuje się międzynarodową i dyplomatyczną działalnością Stolicy Apostolskiej. Prowadzi sprawy, wymagające kontaktów z rządami państw, np. zawieranie konkordatów lub podobnych umów, reprezentowanie Stolicy Apostolskiej w różnych państwach oraz na forum organizacji i konferencji międzynarodowych. W szczególnych okolicznościach - na zlecenie Ojca Świętego i w porozumieniu z odpowiednimi urzędami kurialnymi - może też przygotowywać dekrety nominacyjne w Kościołach lokalnych. Stojący na czele tej sekcji hierarcha, obdarzony godnością arcybiskupa tytularnego i mający tytuł podsekretarza ds. stosunków z państwami, nazywany jest nieoficjalnie ministrem spraw zagranicznych Stolicy Apostolskiej. Pomaga mu prałat - podsekretarz ds. stosunków z państwami.

Ciekawe, że początki tej sekcji wiążą się nie bezpośrednio z Sekretariatem Stanu, ale z nieistniejącą już Kongregacją do Spraw Kościelnych Królestwa Galów (czyli Francji), utworzonej 28 maja 1793 przez Piusa VI (1775-99). Zajmowała się ona problemami Kościoła katolickiego we Francji czasów rewolucji. Gdy sytuacja w tym kraju zmieniła się i w pewnym sensie wróciła do normalności, Pius VII utworzył w 1814 r. Wyżej wspomnianą Kongregację Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych.

Przy Sekretariacie Stanu działają ponadto Stała Rada Kardynałów i Biskupów pod przewodnictwem kardynała sekretarza oraz stałe komisje: ds. personelu, ds. wykazów kadrowych Kurii Rzymskiej i ds. odznaczeń.